Serbia and Montenegro (includes Kosovo)

International Religious Freedom Report 2005

International Religious Freedom Report 2005
Released by the Bureau of Democracy, Human Rights, and Labor

Report on Kosovo is appended at the end of this report.

The Constitution and laws of the state union of Serbia and Montenegro and its constituent republics provide for freedom of religion, and state union and republican Governments generally respect this right in practice. There is no state religion in Serbia and Montenegro; however, the majority Serbian Orthodox Church receives some preferential consideration.

There was no change in the status of respect for religious freedom during the period covered by this report, and government policy contributed to the generally free practice of religion.

There were some instances of discrimination and acts of societal violence directed against representatives of religious minorities in Serbia and Montenegro. The Jewish community in Serbia reported an increase in anti-Semitism, including anti-Semitic books, during the period covered by this report; however, there were about the same number of incidents against religious groups overall as there were during the previous reporting period. Leaders of minority religious communities often relate acts of vandalism to negative media reporting labeling them "sects." Police and government officials have taken some positive steps in response to acts of hate speech and vandalism.

The U.S. Government discusses religious freedom issues with the state union and republic Governments as part of its overall policy to promote human rights. Embassy representatives meet regularly with representatives of ethnic and religious minorities as well as with government representatives to promote respect for religious freedom.

Section I. Religious Demography

The state union of Serbia and Montenegro (excluding U.N.-administered Kosovo) has an area of nearly 35,300 square miles and a population of approximately 8,186,000. Religion plays a small but growing role in public life. The predominant faith in the country is Serbian Orthodoxy. Approximately 78 percent of the citizens of Serbia and Montenegro, including most ethnic Serbs and Montenegrins who profess a religion, are Serbian Orthodox. The Muslim faith is the second largest in Serbia and Montenegro, with approximately 5 percent of the population, including Slavic Muslims in the Sandzak, and ethnic Albanians in Montenegro and southern Serbia, and Roma located throughout Serbia and Montenegro. Roman Catholics make up approximately 4 percent of the population and are predominantly Hungarians in Vojvodina, ethnic Albanians in Montenegro, and Croats in Vojvodina and Montenegro. Protestants make up approximately 1 percent of the population and include Adventists, Baptists, Reformed Christians, evangelical Christians, Jehovah's Witnesses, the Church of Christ, and Pentecostals. Members of the Church of Jesus Christ of Latter-day Saints (Mormons) are also present. Serbia and Montenegro has a small and aging Jewish population numbering less than 4,000. The remainder of the population professes other faiths or considers itself atheist. In a 2002 census, 3 percent of Serbian citizens claimed to be nonbelievers or declined to declare a religion. According to Montenegro's 2003 census, almost 70 percent of its population is Orthodox, 21 percent is Muslim, and 4 percent is Catholic. Approximately 100 foreign missionaries from several Protestant faiths operate in the country.

Section II. Status of Religious Freedom

Legal/Policy Framework

The Constitution and laws of the state union of Serbia and Montenegro and its constituent republics provide for freedom of religion, and the Governments generally respect this right in practice. The Governments at all levels generally strive to protect this right in full and do not tolerate its abuse, either by governmental or private actors. There is no state religion in Serbia and Montenegro; however, the Montenegrin Republic's Constitution mentions the Orthodox Church, Islamic Religious Community, and Roman Catholic Church by name, stating that these and other religions are separate from the state. The majority Serbian Orthodox Church receives some preferential consideration.

In December 2004, an amendment to the Serbian property tax law removed the blanket exemption for property of religious organizations used for religious services and substituted an exemption covering only the seven "traditional" religious communities: the Serbian Orthodox Church, the Muslim community, the Roman Catholic Church, the Slovak Evangelical Church, the Jewish community, the Reform Christian Church, and the Evangelical Christian Church. The Serbian Religion Minister claimed to be unaware of the amendment when a local religious leader asked him about it, and he said he would ask the tax authorities not to begin enforcing the amendment before it could be reconsidered. Tax officials reportedly have not started collecting the tax on formerly exempt religious property.

The Serbian Government began requiring all religious organizations to submit annual financial statements as businesses. On March 2 2005, Novi Sad's commercial court fined Serbia's Baptist Union $308 (20,000 dinars) and its vice-president, Zarko Djordjevic, $62 (4,000 dinars) for failure to comply, but suspended the fines because the Baptist Union had been unaware of the requirement. In 2004, the Adventist Church was fined $395 (500 euros) for the same offense. In 2005, legal proceedings were underway against the Adventist Church and the financial director of the Serbian Orthodox diocese of Raska/Prizren for failure to submit annual financial statements.

The requirement for religious groups to register lapsed when the Federal Republic of Yugoslavia (FRY), predecessor of the state union of Serbia and Montenegro, ceased to exist in 2003. By the end of the period covered by this report, there was no formal registration of religions in either republic. However, to gain the status of a juridical person necessary for real estate and other administrative transactions, religious groups may register as citizen groups with the Ministry of Interior in their home republic. During the reporting period, the Serbian Government circulated several drafts of a religion law that would provide for registration of religions.

Religious education in Serbian primary and secondary schools continued during the period covered by this report. According to a 2001 Serbian government regulation, students are required either to attend classes from one of the seven "traditional" religious communities or to elect to substitute a class in civic education. The proportion of students registering for religious education grew during the period covered by this report and now equals the proportion registering for civic education courses. Some Protestant leaders and nongovernmental organizations (NGOs) in Serbia and in Montenegro continued to voice their objection to the teaching of religion in public schools, as well as to proposals that would officially classify some of Serbia's religions as traditional.

There was limited progress in Serbia during the period covered by this report on restitution of previously seized religious property. The Government reported that it was near to completing a register of seized religious property. As a temporary measure, a few religious communities have been granted free use of some facilities that had been seized from them. There was no progress noted in drafting a law on restitution of religious property in Serbia. Montenegro's Law on Restitution, passed in 2004, covers religious property on the same footing as privately owned property.

The Government of Montenegro built a temporary waste facility on a site in Lovanja in 2004. A claim filed by Catholic priest Don Branko Zbutega that the Catholic Church held title to some of the land was rejected and a countersuit filed against him by the Montenegrin Government was upheld. Zbutega has appealed the $2510 (2,000 euros) fine imposed on him in the case.

While municipal governments in Serbia at times fund rehabilitation of historical religious property of various faiths, the Serbian Government also is funding construction of one religious building--a large Serbian Orthodox Church--by raising postal charges. After the widespread destruction of the Church's property in Kosovo in March 2004, the Serbian Government decided to subsidize salaries of Orthodox clergy in Kosovo.

Orthodox Christmas and Orthodox Easter are public holidays in Serbia and Montenegro. These holidays do not negatively affect other religious groups.

Restrictions on Religious Freedom

Government policy and practice contributed to the generally free practice of religion. However, there are examples of Serbian municipalities' suspicion and caution with regard to certain religious groups.

Police response to vandalism and other societal acts against religious groups rarely resulted in arrests, indictments, or other resolution of incidents. One notable exception was action that state union Human and Minority Rights Minister Rasim Ljajic obtained when criminals demanded protection money from Jehovah's Witnesses.

There is no chaplain service in the armed forces. Although local Serbian Orthodox priests are the only clergy offering religious services at armed forces chapels, members of the armed forces of other faiths can attend religious services outside their barracks and spend important religious holidays with their families. Due to cost considerations, the Army has not yet implemented plans to meet Muslim soldiers' dietary requirements, which would require separate kitchens.

The Belgrade Islamic community reported continued difficulties in acquiring land and government approval for an Islamic cemetery near the city. Religious organizations generally continued to report difficulty obtaining permission from local authorities in Serbia to build new worship facilities.

The town of Bor, Serbia, forbade distribution of 2,500 gifts donated by the U.S. religious organization Samaritan's Purse, reportedly at the request of a Serbian Orthodox clergyman; the gifts were subsequently distributed. The mayor of Bor had expressed concern that Baptists and Jehovah's Witnesses are dangerous.

The town of Leskovac, Serbia, has a municipal Council for the Prevention of Addictions and Religious Sects. The Council has identified Adventists, Baptists, Pentecostals, the Evangelical Church, Jehovah's Witnesses and "satanists" as sects and promoted propaganda against them.

The Montenegrin Government challenged a decision by the Ministry of Defense of the former Federal Republic of Yugoslavia to transfer military property to the majority Serbian Orthodox Church in 2003. Montenegrin officials claim the transfer was an illegal attempt to prevent the Republican Government from obtaining this property when the federal state was dissolved and replaced by the state union of Serbia and Montenegro. The case remained unresolved by the end of the period covered by this report, largely because of a moratorium on most transfers of military property.

The town of Leskovac did not follow through on its offer to provide land, electricity, water, sewage, and a road to facilitate relocation of a tent church used by Protestant evangelical Roma that had been singled out for destruction; however, the town also did not follow through on its plan, approved by the Serbian Supreme Court, to raze the tent church, and there is no indication that it will.

Local authorities ordered the demolition of a Romanian Orthodox church built on private, rural land (which does not require building permits) in the village of Malajnica, Serbia. The authorities evidently acted because the local Serbian Orthodox clergy had not granted approval for the church—an issue of Orthodox Church rules and jurisdiction. The case was before the Serbian Supreme Court at the end of the reporting period. In May 2005, a local Romanian Orthodox priest who led a religious procession without police permission was charged with inciting religious hatred but quickly acquitted.

There were no reports of religious detainees or prisoners.

Forced Religious Conversions

There were no reports of forced religious conversion, including of minor U.S. citizens who had been abducted or illegally removed from the United States; nor were there reports of the refusal to allow such citizens to be returned to the United States.

Abuses by Terrorist Organizations

There were no reported abuses targeted at specific religions by terrorist organizations during the period covered by this report.

Improvements in Respect for Religious Freedom

The amount of anti-sect reporting in the media declined slightly during the reporting period.

The Serbian Government has been responsive to concerns expressed by religious organizations and the international community about a draft religion law presented in July 2004. Successive drafts have come closer to addressing concerns about dividing religions into categories with different privileges, such as government financial support, and imposing conditions on registration of religions.

There was widespread criticism of anti-Semitic graffiti in March 2004 by government and democratic political leaders, as well as by the Serbian Orthodox Church.

Human and Minority Rights Minister Rasim Ljajic was able to assist the Jehovah's Witnesses when criminals demanded protection money from their Kingdom Hall in Loznica, Serbia, in December 2004. The demand for protection money was never repeated after Minister Ljajic contacted Interior Minister Dragan Jocic about the problem and the latter sought intervention by local police. The perpetrators were not charged for the extortion attempt, but at the end of the reporting period they were on trial for the 2000 killing of a paramilitary commander.

In May 2005, police in Sremska Mitrovica filed a criminal complaint against two minors who allegedly threw rocks at the Adventist Church there, breaking windows and damaging a wooden fixture.

Police have been stationed outside the Belgrade mosque since the attack on it in March 2004. Police also provide security in front of the Belgrade synagogue.

The Government has not become involved in the canonical dispute between the Serbian Orthodox Church and the Macedonian Orthodox Church, which the Serbian church considers schismatic. For more on this issue, see the report for Macedonia. At its May 2005 Assembly, the Serbian Orthodox Church excommunicated followers of the Macedonian Orthodox Church and asked that Orthodox churches around the world recognize the autonomous status of the Ohrid archdiocese.

Section III. Societal Attitudes

While relations between members of different religious groups were generally good, there were some instances of discrimination against representatives of religious minorities in the country and at least one instance of discrimination against the Serbian Orthodox Church in the Muslim-majority Sandzak region. Religion and ethnicity are intertwined closely throughout the country, and in some cases it was difficult to identify discriminatory acts as primarily religious or primarily ethnic in origin. Harassment of the Romanian Orthodox Church appeared for the first time during the reporting period.

Minority religious communities in Serbia continued to experience problems with vandalism of church buildings, cemeteries, and other religious premises. Most attacks involved spray-painted graffiti; thrown rocks, bricks, or bottles; or vandalized tombstones. In Serbia, in July 2004, dozens of gravestones were damaged and knocked over in a Catholic graveyard in Sombor. Windows were broken at Baptist and Christian Community Churches, and an entry door and windows were broken at Rainbow (a Christian humanitarian organization) in Novi Sad during the July 31-August 3 weekend. The same weekend, windows were broken at an Adventist church in nearby Kovilje. In August 2004, windows and an entry door were broken at a Romani Christian kindergarten in Jagodina. In October 2004, stones were thrown at a Baptist church in Novi Sad, graffiti ("We'll burn you," a swastika, and a three-legged skinhead-style swastika with "KKK") were spray painted on a Christian Reformed Church in Sombor, windows were broken on the house and car of an Adventist preacher in Novi Sad, a grave was desecrated at a Catholic graveyard in Novi Sad, and graffiti were spray painted on a Catholic church in Kovin. In November 2004, graffiti, including swastikas, were spray paintedon a Catholic church in Petrovaradin, and windows were broken on the home of a Christ Spiritual Church priest in Aradac. In December 2004, stones were thrown at a Church of God church in Belgrade, and windows and an entry gate were broken at a Church of God church in Sremska Mitrovica. On January 8, 2005, a window was broken at an Assembly of God church in Pancevo and graffiti (fascist symbols) were spray painted on a memorial to Jewish Holocaust victims in Novi Knjezevac during the nights of January 26-27, 2005 (the 60th anniversary of the liberation of Auschwitz). On March 1, 2005, graffiti ("death to the sects") were spray painted on an Assemblies of God church in Pancevo; anti-Semitic graffiti and posters were found in Belgrade on March 22, 2005 (see details below); and graffiti ("death to Adventists," "sect," a drawing of an AK-47 and a Serbian nationalistsymbol) were spray painted on a Belgrade Adventist facility during the nights of March 27-28, 2005. Finally, on April 4, 2005, windows were broken at an Adventist church in Smederevo, and on April 5, 2005, graffiti ("orthodoxy or death," "they serve the devil here," "Jews out," "gays out of Serbia," a swastika, and a Serbian nationalist symbol) were spray painted in Zrenjanin on the Jewish community center, an education center, and Adventist church. Local officials quickly painted over graffiti that appeared at the Jewish cemetery in Belgrade and at an Adventist church in Zrenjanin.

While harassment of religious minorities was generally limited to crimes against property and occasional verbal abuse, there were a few physical attacks on persons in Serbia during the reporting period. In October 2004, an Adventist preacher suffered a verbal attack and then was grabbed and shaken in Novi Sad; the attacker's identity was known, but no charges have been pressed. Also, in October 2004, three youths first verbally attacked a member of the Jehovah's Witnesses arriving at the Kingdom Hall in Leskovac and then hit his leg with a rock and beat him with their fists, causing minor injuries. Police have identified the attackers, and the injured person and Jehovah's Witnesses community were preparing private criminal charges. (In Serbia, private individuals can initiate criminal charges.) A member of the Jehovah's Witnesses was beaten in Novi Pazar because of her religious affiliation. In early 2005, a preteen Muslim boy was verbally abused and then beaten in Belgrade by other youths in his basketball league after they learned he had a Muslim surname. On at least one occasion, a rock was thrown at Serbian Orthodox clergy in the Muslim-majority Sandzak region.

Jewish leaders in Serbia reported a continuing increase in anti-Semitism, including an increase in the quantity of small-circulation anti-Semitic books. The release of new books or reprints of translations of anti-Semitic foreign literatureoften led to a spike in hate mail and other expressions of anti-Semitism. These same sources associated anti-Semitism with anti-Western and anti-globalization sentiments, as well as with nationalism. Anti-Semitic Internet postings (often translations of foreign websites) also remained a problem. On February 24, 2005, a Nazi website in the United States listed names, phone numbers, and addresses of what it claimed were "prominent Jews" in Serbia.

There was a spike in anti-Semitic graffiti and vandalism before the September/October 2004 local elections, paralleling the spike in incidents against other religious and ethnic minorities at the time.

During the night of March 21-22, 2005, anti-Semitic graffiti appeared, targeting the Jewish cemetery in Belgrade, buildings owned and used by Western-leaning TV/Radio B-92, and two human rights NGOs. In addition, anti-Semitic posters targeting B-92 appeared in several highly visible downtown areas. The posters were signed Nacionalni Stroj (National Formation). The Government quickly painted over the graffiti at the cemetery and arrested three people caught putting up the posters. There was widespread condemnation of the incidents by government and democratic political parties. On March 31, 2005, police arrested another person caught writing graffiti on the wall of the Jewish cemetery in Belgrade.

In March 2005, a tabloid attacked the president of the Serbian Supreme Court because of her "Jewish origin," and provided her address, a photo of the building where she lives, and her home phone number.

In 2004, police arrested 110 persons for an attack on the Belgrade mosque in March 2004. In April 2005, one of these persons was sentenced to three months' imprisonment in connection with the attack. A trial of eleven persons indicted in the attack was ongoing at the end of the reporting period. The Serbian Government has repaired the outside of the mosque but has not yet repaired the interior. The Government has also pledged funds toward repair of other buildings on the mosque compound.

Because of the failure of defendants to appear, the trial has not yet started for the 11 persons charged in an attack on the mosque in the southern Serbian city of Nis, which occurred the same night as the attack on the Belgrade mosque. Authorities have issued arrest warrants for at least five of the defendants. Nis authorities provided $4,688 (300,000 dinars) toward repair of the Nis mosque.

Anti-sect propaganda decreased slightly in the Serbian press, which labeled smaller, multiethnic Christian churches—including Baptists, Adventists, and Jehovah's Witnesses—and some other smaller religious groups "sects" and claimed they were dangerous. Religious leaders have noted that instances of vandalism often occurred soon after press reports on sects. In August 2004, the daily Politika published a report from a contributor that attacked Adventists, Baptists, Pentecostals, and Jehovah's Witnesses as "pseudo-Christians." In September 2004, a guest on BK Television spoke for a half hour against Mormons and Jehovah's Witnesses and claimed that they used sports events and language schools to recruit members. In September 2004, local television in Jagodina reported that a "Gypsy Christian Center" was luring children into a sect. The daily Vecernje Novosti reported in September 2004, in an article quoting Serbian Orthodox priests, that Zealots (a small Orthodox Christian group) were creating pandemonium and that their temple was for "unclean spirits." In October 2004, a guest on RTS 1, a government television station, claimed that Jehovah's Witnesses were worse than satanists. On February 18, the daily Politika attacked the Zealots as an "Orthodox sect." According to some sources, the fact that one of Serbia's leading experts on sects is a police captain whose works are used in military and police academies further complicates this situation.

In Montenegro, the Catholic, Muslim, and Orthodox communities coexist within the same towns and often used the same municipally owned properties to conduct worship services. Tensions continued between the Serbian Orthodox Church and the Montenegrin Orthodox Church. These tensions are largely political, stemming from Montenegro's periodic drive for independence that started in 1997, and appear to be increasing as the prospects for a referendum on independence grow. The two churches continue to contend for adherents and to make conflicting property claims, but this contention was not marked by violence. However, NGO representatives reported concern at the level of nationalism and hate speech in Montenegro. Members of minority religious communities in Montenegro also reported being labeled "sects" and "cults" in the media. In May 2005, after Serbian Orthodox Metropolitan Amfilohije presided at the funeral of the mother of indicted war criminal Radovan Karadzic and used the occasion to deny the existence of the Montenegrin state, Amfilohije was criticized by Montenegrin President Vujanovic for improper political interference.

Section IV. U.S. Government Policy

The U.S. Government continues to promote ethnic and religious tolerance throughout Serbia and Montenegro. Embassy officials meet regularly with the leaders of religious and ethnic minorities, as well as with representatives of the Serbian Orthodox Church and the Government to promote the respect of religious freedom and human rights. Embassy officials worked with the Serbian Religion Minister and leaders of religious communities to improve a draft law on religion. Embassy officials also worked with religious leaders to organize a public interfaith event to help minimize the public perception that certain minor religions are dangerous "sects." The Embassy also counseled religious groups to report all incidents against their property or adherents to senior government officials, to counter often lackluster response by local police. Embassy officials interceded with local authorities concerning an evangelical tent church that had been singled out for destruction. Embassy officials also sponsored a seminar on the chaplain's role in the U.S. military. Embassy officials continued to urge senior government officials to speak out against incidents targeting ethnic minorities (including their places of worship and cemeteries) and to find and punish the perpetrators.

KOSOVO

Kosovo continued to be administered under the civil authority of the U.N. Interim Administrative Mission in Kosovo (UNMIK), pursuant to U.N. Security Council Resolution (UNSCR) 1244. This resolution called for "substantial autonomy and meaningful self-administration" for the persons of Kosovo "within the Federal Republic of Yugoslavia." UNMIK and its chief administrator, the Special Representative of the Secretary General (SRSG), established a civil administration in 1999, following the conclusion of the NATO military campaign that forced the withdrawal of Yugoslav and Serbian forces from Kosovo. Since that time, the SRSG and UNMIK, with the assistance of the international community, have worked with local leaders to build the institutions and expertise necessary for self-government under UNSCR 1244. UNSCR 1244 also formed an international peacekeeping force in Kosovo (KFOR) mandated to deter hostilities and establish secure conditions.

The UNMIK-promulgated Constitutional Framework provides for freedom of religion, as does UNMIK Regulation 1999/24 on applicable law in Kosovo; UNMIK and the provisional institutions of self-government (PISG) generally respected this right in practice. The number of attacks by Kosovo Albanians against Kosovo Serbs, which peaked following the NATO campaign in 1999, again rose in March 2004 when violence perpetrated by Kosovo Albanians resulted in the deaths of 19 persons (11 Kosovo Albanians and 8 Kosovo Serbs), 954 injuries, and widespread property damage, including 30 Serbian Orthodox churches, monasteries (two of which are listed by UNESCO as cultural heritage sites), cemeteries and more than 900 homes. The number of attacks by Kosovo Albanians against Kosovo Serbs decreased during the period covered by this report.

Respect for religious freedom increased somewhat during the period covered by this report. However, most of the tensions between Kosovo's Albanians and Serb populations were largely rooted in ethnic, rather than religious, bias. Catholic institutions were not targets. Attacks on Orthodox religious sites significantly decreased after the March 2004 riots.

The events of March 2004 stalled the transfer of responsibility for the protection of Serbian Orthodox churches and other religious symbols from the NATO-led Kosovo Force (KFOR) to U.N. international police (CIVPOL) and the Kosovo Police Service (KPS). The process was in fact halted immediately following the March 2004 riots and KFOR increased the number of checkpoints; however, the transfer process has since continued. Since the riots, Kosovo leaders, with prompting by international groups, sought to address the concerns of persons displaced by the violence and agreed to cooperate with religious site reconstruction.

In March 2005, UNMIK released a follow-up report to its June 2004 "Human Rights Challenges Following the March Riots." The report declared that KPS needed to become a more effective, accountable and human rights compliant police force. This report supplemented those of various groups analyzing the performance of KFOR, CIVPOL and KPS during the March riots and the future role of each entity. The municipalities of Gjilan/Gnjilane and Decan/Decani (home to the UNESCO world heritage site Decani Monastery) were the first of more than 30 jurisdictions to be transferred to KPS control. However, the Decan monastery requested and received continued heavy presence of Italian KFOR troops on site.

The U.S. Government discusses religious freedom issues with UNMIK, the PISG, and religious representatives in Kosovo as part of its overall policy of promoting human rights. The U.S. Government also supports UNMIK and KFOR in their security and protection arrangements for churches and patrimonial sites. In December 2004, the SRSG and KFOR commander signed a memorandum of understanding (MOU) which specifies response mechanisms and cooperation between the KPS and KFOR to maintain order. Contingency plans for riot control have been revised, and now include operational presence in municipalities and permanent contact among local police, UNMIK, communities, village leaders and local authorities.

In January 2005, under a new community policing initiative, UNMIK police began phased deployment of 350 international police officers to 30 locations in the region--sites for potential return of a displaced Serb population and those inhabited by Serbs.

Section I. Religious Demography

Kosovo has an area of approximately 4,211 square miles and its population is approximately 2 million. Islam is the predominant faith, professed by most of the majority ethnic Albanian population, the Bosniak, Gorani, and Turkish communities, and some in the Roma/Ashkali/Egyptian community, although religion is not a significant factor in public life. Religious rhetoric is largely absent from public discourse, mosque attendance is low, and public displays of conservative Islamic dress and culture are minimal. The Kosovo Serb population, of whomapproximately 100,000 reside in Kosovo and 225,000 in Serbia and Montenegro, is largely Serbian Orthodox. Approximately 3 percent of ethnic Albanians are Roman Catholic. Protestants make up less than one percent of the population and have small populations in most of Kosovo's cities. Approximately 40 persons from two families in Prizren have some Jewish roots, but there are no synagogues or Jewish institutions.

Foreign clergy actively practice and proselytize. There are Muslim, Orthodox, Catholic, and Protestant missionaries active in Kosovo. There are approximately 69 faith-based or religious organizations registered with UNMIK which list their goals as the provision of humanitarian assistance or faith-based outreach.

Section II. Status of Religious Freedom

Legal/Policy Framework

In 2001, UNMIK promulgated the Constitutional Framework for Provisional Self-Government in Kosovo (the "Constitutional Framework"), which established the PISG and replaced the UNMIK-imposed Joint Interim Administrative Structure. Following November 2001 central elections, the 120-member Kosovo Assembly held its inaugural session in late 2001. In 2002, the Assembly selected Kosovo's President, Prime Minister, and Government. Since that time, UNMIK has transferred most of the authority authorized by the Constitutional Framework to the PISG, while retaining authority in such areas as security and protection of communities.

Kosovo's Constitutional Framework incorporates international human rights conventions and treaties, including those provisions that protect religious freedom and prohibit discrimination based on religion and ethnicity; UNMIK and PISG generally respect this right in practice. UNMIK, the Organization for Security and Cooperation in Europe (OSCE), and the PISG officially promote respect for religious freedom and tolerance in administering Kosovo and in carrying out programs for its reconstruction and development.

UNMIK recognizes as official holidays some, but not all, holy days of the Muslim, Catholic and Orthodox faiths. UNMIK recognizes the major religious Orthodox and Islamic holidays of Orthodox Christmas, Eid-al-Adha, Orthodox Easter Monday, Orthodox Assumption Day, the beginning of Ramadan, Eid al-Fitr and western Christmas.

There are no specific licensing regulations with regard to religious groups; however, to purchase property or receive funding from UNMIK or other international organizations, religious organizations must register with UNMIK as nongovernmental organizations (NGOs). Religious leaders have complained that they should have special status apart from that of NGOs.

In response to this complaint, the Kosovo Prime Minister's Office established a working group to draft a law on religious freedom and the legal status of religious communities; the group first met in 2003. The group consisted of representatives of the Catholic, Protestant and Islamic religious groups in Kosovo; however, Serbian Orthodox representatives have declined to participate. Nonetheless, the working group continued to provide Serbian Orthodox representatives with drafts of the law.

The Kosovo Assembly passed the first reading of the Religious Freedom Law, which would further protect the rights of religious communities and individuals. Protestant religious groups, a minority in Kosovo, initially reported that their input had not been incorporated into the law; the group later became a member with equal status of the legislative drafting working group. International observers, OSCE, and the Protestant community expressed concerns to USOP, UNMIK and the PISG about the following elements included in the initial draft document: the stipulation that each religious group's name include the word "Kosovo," that religious community leaders must be citizens of Kosovo, that the amount of funding received from the domestic budget be tied to the number of a religion's registered members, and that in order for a religion to be registered it has to be established for a minimum of 5 years and have a minimum of 500 members.

In December 2004, the SRSG sent a letter to the Prime Minister's Office citing these concerns. The final draft had the objectionable elements removed and it reached the Assembly on May 20 and passed its first reading without amendment. Before the draft law's first reading, the Islamic community and Catholic leadership voiced to the USOP their own proposed amendments to this draft, which include: labeling the Islamic community the "only representative" of Kosovo Muslims, establishinga ministry of religion, and exempting religious communities from paying utilities. After the first reading in the Assembly, the law went back to parliamentary committee for further debate, and Islamic community leadership has lobbied local political leadership for inclusion of their amendments. The Speaker of the Assembly, the President of Kosovo and the leader of the political party in opposition then publicly supported including the proposed changes as amendments during the second parliamentary reading to be held July 20. Following a second reading, the law is scheduled to be sent to the SRSG for final approval.

Restrictions on Religious Freedom

UNMIK, the PISG, and KFOR policy and practice contributed to the generally free practice of religion; however, the Kosovo Islamic Community has at times publicly complained that Kosovo lacks genuine religious freedom, citing as examples UNMIK's refusal to provide radio frequencies for an Islamic radio station and the closing of a prayer room in the National Library by the Ministry of Education, Science, and Technology. The same community also alleged that although 32 acres have been allocated for building a Catholic cathedral in the municipality of Pristina, the Pristina Municipal Assembly refuses to grant their request to allocate space for new mosques for what the Islamic community claims is a growing Muslim population in Pristina. Some Kosovar Muslim leaders have complained that they were not consulted prior to registration of foreign Islamic NGOs with UNMIK.

During the period covered by this report, Kosovo political leaders--government and political party officials--have increasingly called for tolerance. During the end of August and the beginning of September 2004, then-Prime Minister Bajram Rexhepi and SRSG Soren Jessen-Petersen visited Serb-inhabited areas in the municipalities of Gjilan/Gnijlane, Novoberde/Novo Brdo, Prizren, Mitrovice/Mitrovica, and Peje/Pec, appealing to Kosovo-Serbs to return. On February 27, 2005, former Prime Minister Ramush Haradinaj addressed a letter to Kosovo citizens calling upon them to respect the rule of law and exercise tolerance, stating: "The Albanian majority has a special obligation towards the Serb community. They should be able to move freely in Kosovo." During an April 2005 visit to Montenegro, Minister for Local Government Administration along with Minister for Returns and Communities Slavisha Petkovic, Minister of Local Government Administration Lutfi Haziri, appealed to all of Kosovo's displaced to return home.

Spurred by two separate events, the media openly debated the pros and cons of wearing the traditional Islamic headscarf in public. On May 23, 2005, a principal suspended a public school teacher for wearing a headscarf to class, citing a provision of Kosovo's law on education that obligates public institutions to adopt a neutral attitude towards religion when providing education. On May 29, Pristina Municipality's Department of Education dismissed the teacher. Another case in April 2005involved a primary school student who was dismissed from class for wearing a headscarf. A similar case resulted in a June 2004 non-binding opinion from the Ombudsperson that the Ministry's interpretation should only apply to school teachers and officials, not students. Both parties have filed petitions with the Ministry of Education and formal complaints with Kosovo's Ombudsperson.

Protestants still report that they feel discriminated against in media access, particularly by the public Radio and Television Kosovo (RTK).

There were no reports of religious detainees or prisoners.

Forced Religious Conversion

There were no reports of forced religious conversion, including of minor U.S. citizens who had been abducted or illegally removed from the United States, or of the government authorities' refusal to allow such citizens to be returned to the United States.

Abuses by Terrorist Organizations

There were no reported abuses targeted at specific religions by terrorist organizations during the period covered by this report.

Improvements in Respect for Religious Freedom

Prior to and following the March 2004 riots, KFOR and UNMIK international police, with increased participation of the KPS, reported a reduction in the number of crimes committed against Orthodox persons and sites. During July, August and September 2004, UNMIK reported no serious crimes with potentially ethnic motive. Assembly elections were held in October 2004, without the Serb population participating and without major ethnically-motivated incidents. In March, then-Prime Minister Ramush Haradinaj called for calm after he was indicted by the International Criminal Tribunal for the former Yugoslavia, and the event passed without major incident. Both the elections and the indictment were seen locally and internationally as possible flash points for inter-ethnic violence and/or attacks on religious sites. In response to the lack of aggression following these probable "trigger events," the SRSG and international community have praised both sides. One of the most serious challenges facing the international community in its administration of Kosovo has been to stop ethnically motivated attacks on Serbian Orthodox churches and shrines and on the Orthodox population of Kosovo. Following the riots of March 2004 during which 30 Orthodox religious sites and more than 900 homes and businesses of ethnic minorities were burned or damaged, the number of attacks on Serbian Orthodox churches decreased steadily. Members of the PISG and some political leaders made efforts to communicate with Kosovo Serbs and Serbian Orthodox officials and expressed a public commitment to assist in their return and the reconstruction of damaged or destroyed churches.

Prompted by international organizations, Kosovo leaders sought to address the concerns of persons displaced by the violence and agreed to cooperate with religious site reconstruction after the March 2004 riots. On the basis of a Council of Europe damage assessment, the PISG allocated $5.3 million (4.2 million euros) for the initial phase of the reconstruction of churches and monasteries damaged in the March riots. On March 25, 2005, after protracted negotiations with Serbian Orthodox Church (SOC) officials, the PISG and SOC signed an MOU laying down the general principles of cooperation for the reconstruction process. On the basis of this MOU, representatives of the SOC, the Serbian Ministry of Culture and the PISG became part of an implementation committee chaired by an international heritage expert. However, the process stalled when Bishop Artemije of Raska and Prizren withdrew his assent to the MOU and participation in the committee. The international community, USOP, and the SRSG appealed to the Bishop to reconsider his decision, but to no result. However, Father Sava of Decan Monastery reports that during a week-long meeting from May 18 to May 25, 2005, of the Holy Synod of the SOC, church leadership decided to accept the PISG's funds.

In its March 2005 report on post-March 2004 conditions, UNMIK states that 348 individuals have been brought before Kosovo courts for riot-related offenses; of these 179 cases have been completed, 71 are awaiting trial, and 98 were still under investigation. At least 57 serious cases have been prosecuted by international lawyers and have concluded with sentences of up to 16 years in prison. Local judges have handed down more than 85 convictions, ranging from court reprimands and fines up to 200 euros ($240) to convictions from two months to two years. In addition, on May 19, 2005, an international panel of judges of the Gjilan/Gnjilane District Court convicted six Albanians in connection with the killing of two Serbs during the March 2004 riots and sentenced them to a total of 38 years in prison. (One received 16 years, another 11, another three-and-a-half. Three others each received two and a half years in prison,).

Section III. Societal Attitudes

Ethnicity and religion are inextricably linked in Kosovo. While most Kosovo Albanians identify themselves as Muslim, the designation has more of a cultural than religious connotation. Kosovo Serbs identify themselves with the Serbian Orthodox Church, which defines not only their religious but also their cultural and historical perspectives. During and after the 1999 conflict, some Serbian Orthodox leaders played a moderating political role, but most have since withdrawn from political life as secular Serb leaders have stepped forward, especially following the November 2001 elections and subsequent establishment of Kosovo's Provisional Institutions of Self Government.

Societal violence continued but decreased sharply from the last reporting period. Of 32 killings in Kosovo from July 2004 through January 31, 2005, there was one Serb victim and that crime was found to be neither ethnic nor politically motivated. Although tension between communities has remained high, the prevailing crime trend is against property instead of persons. In 2004, 59 percent of potential ethnically motivated incidents were property-related offences. There were some reported incidents of rock-throwing and other assaults against Serbian Orthodox clergy as they traveled outside of their monasteries, and monks and nuns at some monasteries reportedly remained unable to use parts of the monasteries' properties due to concerns about safety.

The 2004 report cited a media story claiming that an imam was kidnapped and assaulted by masked assailants. After an investigation, UNMIK police forces have determined this incident did not occur.

Security concerns continued to affect the Serb community and its freedom of movement and also affected their freedom to worship, particularly after the March riots. Some Kosovo Serbs asserted that they were not able to travel freely to practice their faith due to security concerns. Serb families with relatives living in both Kosovo and Serbia were restricted by security concerns from traveling for religious holidays or ceremonies, including weddings and funerals. Father Sava told USOP that KFOR stopped escorting non-clergy parishioners to religious sites in April 2005, and he has seen attendance at services decline as a result. Sava also reports that when traveling through Kosovo, his van is sometimes pelted with stones and verbal insults, although he and his co-religious generally traveled freely and without incident on Kosovo's main highways during the period covered by this report. Father Sava and Bishop Teodosije both traveled to USOP, escorted but without incident, on June 8, 2005, for a visit with the Department of State Undersecretary for Political Affairs, a visit preceded by their first tour of Pristina in six years. On April 21, 2005, KFOR withdrew its last two armored cars from the bridge connecting majority Serb-inhabited Mitrovica North and Kosovo Albanian dominated Mitrovica South and on April 29 opened 24-hour passage on the bridge, although KFOR stands ready to re-secure the bridge at a moment's notice. On January 8, 2005, checkpoints and barbed wire were removed from the Serbian village of Binca and UNMIK announced that enclaves no longer existed in Klina municipality.

Some minor attacks on Serbian Orthodox religious sites continued during the period covered by this report. Father Sava reports that in Gjakova/Djakovica municipality, some graves were vandalized in Piskote village, and some family members told him bodies were removed. Serbian media reported on May 12, 2005, that an explosive device was found 200 meters from an Orthodox church in Viti/Vitina; the investigation is still ongoing.

Local media reported that that a Catholic cemetery in Prizren vandalized in 2001, was vandalized again on May 24, 2005.

Many of the churches and monasteries burned in the March 2004 riots were constructed in the 14th century and are considered part of Kosovo's cultural and religious heritage. Father Sava provided a comprehensive list of religious sites destroyed or damaged between March 17 and 19. The list included 30 sites altogether in the following 14 locations: Prizren, Rahovec, Gjakova, Skenderaj, Peja, Ferizaj, Kamenica, Shtime, Pristina, Fushe Kosove, Vushtrri, Obiliq, Mitrovica, and Podujevo. A Council of Europe mission to assess the damage concluded that approximately $11.83 million (9.7 million euros) would be required to repair and restore the damaged sites. A joint commission with representation from the PISG, Serbian Orthodox Church and international donors is in the process of issuing tenders and repair is expected to begin shortly after.

On May 13, 2005, UNESCO, in cooperation with UNMIK, the Council of Europe, and the European Commission, held an international donor's conference in Paris for the protection and preservation of cultural heritage in Kosovo. The conference determined that 75 priority cultural and religious monuments and sites would be restored, among them 48 Serbian Orthodox (including the Decani Monastery which UNESCO classified a World Heritage Site in 2004), 14 Islamic and 13 secular/historical. Attending with the SRSG, the Minister of Culture distributed an inflammatory document disavowing the historical validity of the Serbian Orthodox monuments and describing a singular Kosovo-Albanian history in Kosovo. The SRSG immediately condemned this action and retrieved all the documents. The Synod has called for the minister's immediate resignation.

In addition, problems with the unfinished Serbian church located on University of Pristina grounds continued. During the 1990s, the Serb-dominated administration in Pristina during the 1990s gave the land on which the church sits to the Serbian Orthodox Church. In 2003, the Pristina Municipal Assembly passed a resolution to return the land to the University. The UNMIK representative in the Pristina municipal government immediately suspended this decision, and no further action has been taken to date. In February 2005, a Christian cross attached to the church was bent. The media reported that Roma from Albania were squatting around the unfinished church for several months until they were removed in April after Orthodox leaders sent an open letter to the SRSG complaining of the situation.

In light of societal violence in Kosovo against properties owned by the Serbian Orthodox Church and Serbian Orthodox religious symbols, UNMIK authorities continued to provide special security measures to protect religious sites and to ensure that members of all religious groups could worship safely. KFOR deployed security contingents at religious sites throughout Kosovo to protect them from further destruction, such as that which had occurred immediately after KFOR's intervention in 1999; however, KFOR gave priority to saving persons' lives rather than property and was unable to stop the burning and destruction of many sites in March 2004. Due to improving security conditions and decreasing interethnic tensions in some areas, KFOR removed static checkpoints from most churches and religious sites during the period covered by this report, relying instead on patrols by the U.N. international police (CIVPOL) and indigenous Kosovo Police Service (KPS). In most cases, such changes in security measures did not result in a change in the level of safety of, or access to, the religious sites. During the March 2004 riots, KFOR, CIVPOL and KPS were involved in crowd control and protecting lives and property. The priority was evacuating persons over saving property, even religious property. Immediately following the March riots, the process of transfer of jurisdiction over local police stations from KFOR to CIVPOL and KPS was halted; transfer has since continued and 27 of 32 jurisdictions in Kosovo are now under local KPS patrol.

Although previously Protestants have reported suffering violence and discrimination, during the period covered by this report they had no major complaints and even said they perceived a slight improvement. They reported discrimination through verbal attacks and exclusion from interfaith initiatives by theIslamic leadership who defended their actions on the grounds that Protestants are not considered a "traditional" religion in Kosovo. They also stated that while public television station RTK as an institution has not specifically reported on the Protestant religion, some individuals within the RTK had a more positive approach. In March 2005, these individuals organized a religious programand invited Protestant representatives. Protestants also reported slight discrimination in schools where sometimes parents of pupils were allegedly called in to deter their children from following Protestantism.

On April 13, 2005, Kosovo-Albanian municipal authorities called upon Serbs to return to Frahser/Svinjare village, which has been entirely rebuilt following its destruction during the March 2004 riots. On January 8, 2005, UNMIK announced it had removed checkpoints and barbed wire from the Serb village of Binca in Klina municipality; they reported thatresidents felt safe and were notharassed.

Catholic leaders reported that they had good relations with the Muslim community but hardly had any contact with the Orthodox leadership, whom they consider highly politicized. Orthodox leadership believes the same of the Catholic leadership. The Muslim community made similar remarks concerning their relationship with the Catholic leadership and lack of relationship with the Orthodox community.

In September 2004, Radio Free Europe together with Serbia's TV Most broadcastadialogue between Serbian Orthodox Father Sava and Qeamail Morina, an associate dean at the Islamic Faculty in Pristina. This was the first dialogue and first contact between a representative of the SOC and the Islamic religious community in Kosovo since the events of March 2004. Both the Islamic community and Father Sava report no dialogue has since occurred between the two entities, although the Islamic community said it has informally reached out to invite dialogue with Orthodox leaders.

On May 1, 2005, the Decan monastery hosted the SRSG, USOP's Chief of Mission, the local municipal president and the PISG's minister for environment and spatial planning, Ardian Gjini, for Orthodox Easter services. Father Sava described the event as "positive" and had a "moderate" conversation with Kosovo-Albanians--an effort he plans to continue with the municipal president and Gjini.

The withdrawal of FRY and Serbian troops from Kosovo in 1999 and establishment of UNMIK resulted in an improved situation for the majority, largely Muslim, ethnic Albanian population, and a cessation of attacks on their mosques and religious sites.

Islamic, Orthodox, and Catholic leaders have attempted to encourage tolerance and peace in Kosovo, in both the religious and political spheres.

Section IV. U.S. Government Policy

The U.S. Government discusses religious freedom issues with UNMIK, the PISG, and religious representatives in Kosovo as part of its overall policy to promote human rights and has sought to promote ethnic and religious tolerance in Kosovo. U.S. officials have also maintained close contacts with religious leaders.

The U.S. is involved actively in UNMIK, whose goal is to secure peace, facilitate refugee return and reconstruction, lay the foundations for democratic self-government, and foster respect for human rights regardless of ethnicity or religion.

U.S. KFOR peacekeeping troops have worked to prevent ethnic and religious violence in Kosovo and have guarded religious sites. USKFOR was credited with preventing the situation from further escalation in their sector during the March 2004 riots and they have increased their presence within the sector they patrol.

The U.S. Government funded the remainder of a survey of Islamic manuscripts in Kosovo to help the local Islamic community preserve its religious heritage.

The Department of State funds a U.N. international police (CIVPOL) advisor in Pristina and provided $40 million (31.86 million euros) to support KPS and CIVPOL. KPS and CIVPOL have worked to prevent ethnic and religious violence in Kosovo.

The Department of State provides $3.5 million in funding for returns programs for Muslim and Orthodox Roma, Orthodox Serbs, and Muslim Bosnians. USOP also funds a locally-engaged staff member dedicated to this issue.

In the wake of the March 2004 inter-ethnic violence, U.S. officers met with Islamic, Orthodox, and Catholic authorities to discuss ways of supporting reconciliation and interfaith dialogue. Many high-level U.S. Government and military officials visited Kosovo and met with both political and religious leaders to assess the situation and urge reconstruction and progress toward a multiethnic Kosovo and continued to do so. The U.S. Office also urged the Kosovo government to quickly reconstruct Serb homes and allow UNESCO to take the lead on reconstruction of destroyed and damaged religious sites in Kosovo. At the May 13 donor's conference in Paris, USG pledged one million dollars for this purpose.

On July 14, 2004, representatives of the PISG, leaders of Kosovo Albanian political parties and representatives of the Serb community reached an agreement at the U.S. Office for establishing the Ministry for Returns and Communities within the Government.

Released on November 8, 2005

International Religious Freedom Report Home Page

SRBIJA I CRNA GORA (uključujući i KOSOVO)

Međunarodni izveštaj o slobodi veroispovesti za 2005. godinu

Objavila Kancelarija za demokratiju, ljudska prava i rad

Izveštaj o Kosovu nalazi se na kraju kao poseban dodatak.

Ustav i zakoni državne zajednice Srbije i Crne Gore, kao i njenih konstitutivnih republika, dozvoljavaju slobodu veroispovesti, a državna zajednica i republičke vlade poštuju ovo pravo u praksi. U Srbiji i Crnoj Gori ne postoji državna religija, međutim, većinska Srpska pravoslavna crkva uživa izvesne prednosti.

U periodu koji obuhvata ovaj izveštaj nije bilo nikakvih promena što se tiče statusa verskih sloboda, a politika vlade je doprinela opštem slobodnom ispovedanju vere.

U Srbiji i Crnoj Gori je uočeno nekoliko slučajeva diskriminacije i dela društvenog nasilja nad pripadnicima verskih manjina. Jevrejska zajednica u Srbiji je izvestila o povećanom antisemitizmu u toj republici u periodu na koji se ovaj izveštaj, uključujući i izdavanje antisemitiskih knjiga; međutim, celokupan broj incidenata protiv verskih grupa bio je otprilike isti kao i u prethodnom periodu. Poglavari manjinskih verskih zajednica očesto povezuju vandalske činove sa negativnim izveštavanjem u medijima, koji ih nazivaju “sektama”. Reagujući na govor mržnje i vandalizam, policija i državni zvaničnici su preduzeli neke pozitivne korake.

U okviru svoje celokupne politike unapređenja ljudskih prava, vlada Sjedinjenih Američkih Država sa vladom državne zajednice SCG i republičkim vladama razmatra pitanja koja se tiču verskih sloboda. Predstavnici ambasade Sjedinjenih Država redovno se sastaju sa predstavnicima etničkih i verskih manjina i predstavnicima vlade SCG da bi unapredili poštovanje verskih sloboda.

Odeljak I. Demografski podaci po verskoj pripadnosti

Državna zajednica Srbije i Crne Gore (bez Kosova, koje je pod upravom Ujedinjenih nacija) zauzima površinu od gotovo 91.427 kvadratnih kilometara, a broj stanovnika iznosi otprilike 8.186.000. U javnom životu religija igra malu ulogu, mada ima tendenciju rasta. Srpska pravoslavna vera preovladava u zemlji. Otprilike 78 % stanovnika Srbije i Crne Gore su srpskopavoslavne veroispovesti, uključujući većinu etničkih Srba i Crnogorca vernika. Muslimanska veroispovest je druga po broju vernika, i obuhvata oko 5 % stanovnika, u koje spadaju muslimani slovenskog porekla u Sandžaku, etnički Albanci u Crnoj Gori i Južnoj Srbiji, i Romi koji žive širom Srbije i Crne Gore. Rimokatolika ima otprlike 4 % u odnosu na celokupno stanovništvo: to su pretežno Mađari u Vojvodini, etnički Albanci u Crnoj Gori i Hrvati u Vojvodini i Crnoj Gori. Protestanata ima otprilike 1 % u odnosi na celokupno stanovništvo, uključujući adventistei, baptiste, hrišćane reformiste, evangeliste, Jehovine svedoke, Crkvu Isusa Hrista i Pentekostalnu crkvu. Ima i pripadnika Crkve Isusa Hrista svetaca kasnijeg dana (mormona). U Srbiji i Crnoj Gori živi mala i sve starija jevrejska populacija, koja broji nešto manje od 4.000 ljudi. Ostatak stanovnika ispoveda neke druge vere, ili se smatra ateistima. Prema popisu stanovništva iz 2002. godina 3 % Srba smatra se ateistima, ili odbija da se izjasni koje je vere. Prema popisu iz 2003. godine u Crnoj Gori je skoro 70 % stanovništva pravoslavne vere, 21 % je muslimanske, a 4 % katoličke. U SCG aktivno radi oko 100 stranih misionara raznih protestantskih vera.

Odeljak II. Status verskih sloboda

Pravno-politički okvir

Ustavi i zakoni državne zajednice Srbije i Crne Gore i njenih konstitutivnih republika članica dozvoljavaju slobodu veroispovesti, a vlade uglavnom poštuju to pravo u praksi. Vlade na svim nivoima nastoje da zaštite ovo pravo u potpunosti i ne tolerišu njegovu zloupotrebu, bilo od strane predstavnika vlade, bilo od strane privatnih lica. Srbija i Crna Gora nemaju državnu religiju; međutim, Ustav republike Crne Gore pominje Pravoslavnu crkvu, Islamsku versku zajednicu i Rimokatoličku crkvu, navodeći da su ove, kao i druge vere, odvojene od države. Većinska Srpska pravoslavna crkva uživa izvesne prednosti.

Decembra 2004. godine amandmanom na zakon Srbije o porezu na imovinu, ukinuto je pravo kojim se sve verske organizacije oslobađaju poreza na imovinu koja se koristi za verske obrede, a uvedeno je pravo oslobađanja od poreza samo za sedam »tradicionalnih« verskih zajednica: Srpsku pravoslavnu crkvu, muslimansku zajednicu, Rimokatoličku crkvu, Slovačku evangelističku crkvu, jevrejsku zajednicu, Reformističku hrišćansku crkvu, i Evangelističku hrišćansku crkvu. Kada je poglavar jedne od lokalnih verskih zajednica o tome zapitao srpskog ministra vera, ovaj je ustvrdio da ne zna za taj amandman, rekavši da će zamoliti poreske vlasti da taj amandman ne primenjuju dok se on ponovo ne stavi na razmatranje. Prema dosadašnjim saznanjima, poreznici nisu počeli da ubiraju porez na imovinu verskih organizacija koje su ranije bile oslobođene poreza.

Srpska vlada počela je da traži od svih verskih organizacija da, kao i sve poslovne organizacije, podnose godišnji finansijski izveštaj. Privredni sud Novog Sada kaznio je 2. marta 2005. godine Baptističku uniju Srbije sa 308 dolara (20.000 dinara) i njenog potpredsednika Žarka Đorđevića sa 62 dolara (4.000 dinara) kazne, zbog toga što se nisu pridržavali ovog propisa, ali su kazne ukinute, jer Baptistička unija o tome nije ništa znala. Adventistička crkva je kažnjena 2004. godine sa 395 dolara kazne (500 evra) za isti prekršaj. U 2005. godin se vodio postupak protiv Adventističke crkve i finansijskog direktora Raško-prizrenske eparhije srpske pravoslavne crkve zbog nepodnošenja godišnjeg finansijskog izveštaja.

Kada je 2003. godine prethodnica državne zajednice Srbije i Crne Gore, Savezna Republika Jugoslavija (SRJ) prestala da postoji, prestao je da se sprovodi i propis da verske grupe treba da se registruju. Do završetka ovog izveštaja nije bilo ni jedne zvanične registracije neke verske grupe ni u jednoj od dve republike. Međutim, da bi dobile status pravnog lica, koji je neophodan za sprovođenje imovinskih i drugih administrativnih radnji, verske grupe mogu da se registruju kao grupe građana kod Ministarstva unutrašnjih poslova u svojoj republici. Dok je proces pripremanja ovog izveštaja još bio u toku, srpska vlada pustila je u javnost nekoliko nacrta zakona o veroispovesti, u kojima se propisuje registracija vera.

U toku periodu kojim se bavi ovaj izveštaj u osnovnim i srednjim školama u Srbiji nastavljeno je versko obrazovanje. Prema propisu srpske vlade iz 2001. godine, učenici su obavezni ili da pohađaju nastavu jedne od »tradicionalnih« verskih zajednica, ili da se opredele za nastavu o građanskom obrazovanju. U toku perioda kojim se bavi ovaj izveštaj povećao se broj učenika verske nastave i sada je jednak sa brojem učenika koji pohađaju nastavu o građanskom obrazovanju. Neki vodeći predstavnici Protestantske crkve i neke nevladine oranizacije (NVO-i) u Srbiji i Crnoj Gori, nastavili su da protestvuju protiv nastave veronauke u državnim školama, kao i zbog predloga da se neke religije u Srbiji zvanično označe kao tradicionalne.

U toku perioda kojim se bavi ovaj izveštaj, u Srbiji je došlo do ograničenog napretka na polju restitucije konfiskovane imovine verskih organizacija. Vlada je objavila da će uskoro doći do kompletiranja registra imovine koja je oduzeta verskim organizacijama. Izvesne verske organizacije dobile su kao privremenu meru dozvolu da slobodno koriste neke kapacitete koji su im bili oduzeti. Nije primećen nikakav napredak u procesu pripremanja nacrta zakona o restituciji imovine verskih zajednica u Srbiji. Crnogorski Zakon o restituciji, koji je donešen 2004. godine, tretira imovinu verskih organizacija na isti način kao i privatnu imovinu.

Crnogorska vlada sagradila je 2004. godine privremeni objekat za odlaganje otpada na jednom placu u Lovanji. Sud je odbacio žalbu katoličkog sveštenika don Branka Zbutege, u kojoj se tvrdi da jedan deo tog zemljišta pripada Katoličkoj crkvi, a podržao je protivtužbu crnogorske vlade. Zbutega se žalio na odluku suda, po kojoj on treba da plati kaznu od 2.510 dolara (2.000 evra) na osnovu pritužbe vlade.

Dok opštinske vlasti u Srbiji povremeno finansiraju obnavljanje istorijskih verskih spomenika koji pripadaju bilo kojoj veroispovesti, i srpska vlada finansira izgradnju jedne verske zgrade -- velike srpske pravoslavne crkve, i to na taj način što povećava poštanske usluge. Nakon rušenja velikog broja crkvenih zdanja na Kosovu u martu 2004. godine, srpska vlada odlučila je da dotira plate pravoslavnog sveštenstva na Kosovu.

Pravoslavni Božić i pravoslavni Vaskrs su državni praznici u Srbiji i Crnoj Gori. Ovi praznici nemaju negativno dejstvo na druge verske grupe.

Ograničavanje verskih sloboda

Politika i praksa vlade davali su pozitivan doprinos opštem slobodnom ispovedanju vere. Međutim, ima primera da se u nekim srpskim opštinama pojavila sumnjičavost i oprez prema nekim verskim grupama.

Retko se dešavalo da policija na vandalsko ponašanje i druga antidruštvena dela reaguje hapšenjem, podizanjem optužnice ili na nekim drugim rešenjem takvih incidenata. Značajan izuzetak bila je akcija koju je ministar državne zajednice za ljudska i manjinska prava, Rasim Ljajić, preduzeo protiv kriminalaca koji su tražili reket od Jehovinih svedoka.

U oružanim snagama ne postoji crkvena služba. Iako jedino lokalni sveštenici Srpske pravoslavne crkve služe službu u vojnim kapelama, pripadnici oružanih snaga mogu da prisustvuju službi božjoj i van kasarni, kao i da provode važnije verske praznike sa svojim porodicama. Zbog dodatnih troškova, armija još uvek nije uvela planiranu specijalnu ishranu za vojnike muslimanske vere, jer bi to zahtevalo građenje posebnih kuhinja.

Islamska zajednica u Beogradu žali se da neprestano nailazi na probleme pri pokušajima da dobije zemljište i dozvolu od vlade za građenje islamskog groblja u blizini grada. Verske organizacije uopšte nastavljaju da se žale na teškoće na koje nailaze kada od lokalnih vlasti u Srbiji traže dozvolu za gradnju novih verskih objekata.

Na zahtev sveštenika Srpske pravoslavne crkve, grad Bor je zabranio raspodelu 2.500 poklona koje je poslala američka verska organizacija Samaritan Purse; ipak pokloni su kasnije razdeljeni. Gradonačelnik Bora izrazio je zabrinutost tvrdeći da su baptisti i Jehovini svedoci opasni.

U Leskovcu postoji Opštinski savet za prevenciju zavisnosti i verskih sekti. Savet je proglasio adventiste, baptiste, pentekostalce, Evangelističku crkvu, Jehovine svedoke i “sataniste” za sekte, i podržao propagandu koja se vodi protiv njih.

Crnogorska vlada usprotivila se odluci Ministarstva odbrane bivše Savezne Republike Jugoslavije iz 2003. godine da vojnu imovinu prenese u posed većinske Srpske pravoslavne crkve. Zvaničnici crnogorske vlade tvrde da je to bio nelegalan pokušaj da se spreči vlada republike Crne Gore da, nakon nestanka savezne države i nastajanja unije Srbije i Crne Gore, preuzme ovu imovinu. Ovaj slučaj još uvek nije bio rešen u periodu kojim se bavi ovaj izveštaj, najviše zbog toga što je stavljen moratorijum na preuzimanje velikog dela vojne imovine.

Grad Leskovac nije ispunio svoje obećanje da će obezbediti zemljište, vodu, kanalizaciju i prilazni put da bi pomogao pri preseljenju crkve-šatora, koju su koristili Romi protestantske evangelističke vere, a koja je bila predviđena za rušenje; međutim, grad isto tako nije izvršio ni svoj plan, za koji je imao odobrenje Vrhovnog suda Srbije, da se crkva-šator sruši, a nema nikakvih indicija da će se tako nešto i desiti.

Lokalne vlasti naložile su rušenje rumunske pravoslavne crkve, koja je izgrađena na privatnom seoskom zemljištu (za koje nije potrebna dozvola za gradnju) u selu Malajnica u Srbiji. Vlasti su očigledno ovako postupile zbog toga što lokalno sveštenstvo Srpske pravoslavne crkve ne odobrava ovu crkvu – a u takvim slučajevima Srpska pravoslavna crkva ima jurisdikciju i pravo odluke. Na kraju perioda kojim se bavi ovaj izveštaj taj slučaj se još nalazio pred Vrhovnim sudom Srbije. Maja 2005. godine lokalni sveštenik Rumunske pravoslavne crkve, koji je vodio versku litiju bez dozvole policije, optužen je za izazivanje verske mržnje, ali je ubrzo oslobođen optužbe.
Nema saznanja da postoje verski pritvorenici ili zatvorenici.

Prinudno preobraćanje u drugu veru

Nema izveštaja da je bilo preobraćanja pod prinudom, uključujući i maloletne građane Sjedinjenih Država koji su bili oteti ili ilegalno izvedeni iz Sjedinjenih Država; niti ima saznanja da je tim gradjanima uskraćen povratak u Sjedinjene Države.

Uznemiravanja od strane terorističkih organizacija

U toku perioda obuhvaćenog ovim izveštajem nisu prijavljeni zlonamerni napadi terorističkih organizacija na neke određene religije.

Poboljšanja u pogledu slobode veroispovesti

U toku ovog perioda smanjen je broj antisektaških napisa u štampi.

Srpska vlada reagovala je pozitivno na primedbe verskih organizacija i međunarodne zajednice u vezi sa nacrtom zakona o religiji koji je objavljen jula 2004. godine. Nekoliko nacrta zakona koji su potom usledili približili su se rešavanju ovih primedbi, koje su se odnosile na podelu religija na kategorije sa nejednakim privilegijama (recimo u odnosu na finansijsku pomoć vlade), ili postavljanje uslova za registraciju.

Antisemitski grafiti izazvali su 2004. godine opštu kritiku vlade i demokratskih političkih lidera, kao i Srpske pravoslavne crkve.

Ministar za ljudska i manjinska prava Rasim Ljajić uspeo je da pruži pomoć Jehovinim svedocima, kada su decembra 2004. godine kriminalci od njih tražili novac da bi obezbedili zaštitu njihove Kraljevskoj sale u Loznici. Taj zahtev kriminalci više nikad nisu ponovili, pošto je ministar Ljajić izložio problem ministru unitrašnjih poslova Draganu Jočiću, a ovaj zatražio intervenciju lokalne policije u Loznici. Prestupnici nisu optuženi za iznuđivanje novca, ali im je pred kraj našeg izveštaja suđeno za ubistvo jednog paravojnog komandanta, izvršeno 2000. godine.

Maja meseca 2005. policija iz Sremske Mitrovice podnela je krivičnu prijavu protiv dva maloletnika koji su navodno kamenovali Adventističku crkvu u tom gradu, razbivši na njoj prozore i oštetivši drvene okvire.

Od napada 2004. godine, policija stalno čuva beogradsku džamiju. Policija takođe čuva i beogradsku Sinagogu.

Vlada se nije uključila u kanonistički sukob između Srpske pravoslavne crkve i Makedonske pravoslavne crlve, koju Srpska pravoslavna crkva smatra otpadničkom. Više podataka o ovom slučaju naći ćete u izveštaju za Makedoniju. Na sastanku Sinoda u maju 2005. godine Srpska pravoslavna crkva izopštila je pripadnike Makedonske pravoslavne crkve i zatražila od drugih pravoslavnih crkava u svetu da priznaju autonomiju Ohridske arhiepiskopije.

Odeljak III. Stav društva

Odnosi između različitih verskih grupa u zemlji bili su uglavnom dobri, ali je bilo nekih slučajeva diskriminacije protiv pripadnika verskih manjina, i barem jedan slučaj diskriminacije protiv Srpske pravoslavne crkve u Sandžaku, gde su Muslimani većinsko stanovništvo. Svuda u zemlji su vera i etnička pripadnost usko povezani, a u nekim slučajevima bilo je teško odrediti da li su akti diskriminacije verskog ili etničkog porekla. U periodu kojim se bavi ovaj izveštaj po prvi put je došlo do napada na Rumunsku pravoslavnu crkvu.

Manjinske verske zajednice u Srbiji i dalje su imale problema sa vandalskim napadima na njihova crkvena zdanja, groblja i druge crkvene zgrade. Najviše napada sastojalo se iz pisanja grafita, bacanja kamenja, cigli ili boca, ili vandalizma nad nadgrobnim spomenicima. U Srbiji je jula meseca 2004. godine oštećeno ili srušeno nekoliko desetina nadgrobnih spomenika na katoličkom groblju u Somboru. U Novom Sadu, u toku vikenda između 31. jula i 3. avgusta, na baptističkoj crkvi i crkvi hrišćanske zajednice razbijeni su prozori, kao i ulazna vrata i prozori hrišćanske humanitarne organizacije Duga. Istog vikenda razbijeni su prozori jedne adventističke crkve u Kovilju, a 24. avgusta razbijeni su prozori i ulazna vrata na romskom hrišćanskom obdaništu u Jagodini. Oktobra 2004. kamenovana je baptistička crkva u Novom Sadu, a na hrišćanskoj reformističkoj crkvi u Somboru pojavili su se grafiti (»Spalićemo vas«, nacrtan je znak svastike i svastika u stilu skinhedsa sa natpisom »KKK«), polomljeni su prozori i kola jednog adventističkog propovednika u Novom Sadu, oskrnavljen je jedan grob na katoličkom groblju u Novom Sadu i ispisani su grafiti na katoličkoj crkvi u Kovinu. Novembra 2004. na katoličkoj crkvi u Petrovaradinu ispisani su grafiti i nacrtani znakovi svastike, a na kući jednog sveštenika Hristove spiritualističke crkve u Aradcu polomljeni su prozori. Decembra 2004. kamenovana je Crkva gospoda Boga u Beogradu, a u Sremskoj Mitrovici polomljeni su prozori i ulazna vrata iste te crkve. Na crkvi Božjeg zbora u Pančevu su polomljeni prozori 8. januara 2005, a na memorijalnom groblju jevrejskim žrtvama Holokausta u Novom Kneževcu sprejom su ispisani fašistički simboli u noći između 26. i 27. januara 2005. (na 60-tu godišnjicu oslobođenja Aušvica). Na crkvi Božjeg zbora u Pančevu pojavili su se 1. marta 2005. grafiti (»smrt sektama«); a 22. marta 2005. pojavili su se antisemitski grafiti i plakati u Beogradu (detalji u donjem tekstu); u noći između 27. i 28. marta 2005. godine na zgradi beogradske adventističke crkve ispisani su grafiti (“smrt Adventistima«, »sekta«, crtež AK-7 i jedan srpski nacionalistički simbol). Najzad, 4. aprila 2005. na adventističkoj crkvi u Smederevu polomljeni su prozori, a 5. aprila 2005. ispisani su grafiti na Centru jevrejske zajednice, na obrazovnom centru i adventističkoj crkvi u Zrenjeninu (“pravoslavlje ili smrt«, »oni ovde služe đavolu«, »Jevreji napolje«, »homoseksualci napolje iz Srbije«, nacrtana je jedna svastika i jedan srpski nacionalistički simbol). Lokalna vlast ubrzo je prefarbala grafite koji su se pojavili na Jevrejskom groblju u Beogradu i na adventističkoj crkvi u Zrenjaninu.

Dok su se napadi na verske manjine uglavnom svodili na zločine protiv imovine i povremeno verbalno vređanje, u Srbiji se u toku perioda obuhvaćenog ovim izveštajem desilo i nekoliko fizičkih nasrtaja na ljude. Oktobra 2004. godine u Novom Sadu je jedan adventistički sveštenik bio je verbalno napadnut, a zatim i fizički ali bez ikakvih posledica; identitet napadača je poznat, ali protiv njega nije podneta krivična prijava. Takođe su u oktobru 2004. tri mladića prvo verbalno napala jednog člana Jehovinih svedoka dok je ulazio u Kraljevsku salu u Leskovcu, a zatim ga udarila kamenom po nozi i tukla, zadavši mu lakše povrede. Policija je identifikovala napadače, a povređena osoba i zajednica Jehovinih svedoka nameravaju da podnesu privatnu prijavu protiv njih. (U Srbiji privatno lice može da podnese krivičnu prijavu). Jedan pripadnik Jehovinih svedoka prebijen je u Novom Pazaru zbog svoje verske pripadnosti. Početkom 2005. godine jednog Muslimana, dečaka od desetak godina, verbalno su vređali i tukli drugi mladići iz njegove košarkarke ekipe u Beogradu kada su saznali da ima muslimansko prezime. A u Sandžačkoj regiji, gde je stanovništvo većinom muslimansko, barem jednom je kamenovano srpsko pravoslavno sveštenstvo.

Jevrejski lideri u Srbiji obaveštavaju o stalnom rastu antisemitizma, uključujući i sve veći broj izdanja malotiražnih antisemitskih knjiga. Izdavanje novih knjiga i ponovno štampanje prevoda strane antisemitske literature, često je dovodilo do još većeg broja poruka mržnje i drugog izražavanja antisemitizma. Ovi isti izvori povezuju antisemitizam sa antizapadnim i antiglobalističkim raspoloženjem i nacionalizmom. Takođe su i dalje prisutni antisemitski sajtovi na Internetu (često prevodi stranih sajtova). Jedan nacistički sajt iz Sjedinjenih Država je 24. februara 2005. objavio spisak imena, brojeva telefona i adresa, prema rečima pisca »najistaknutijih Jevreja« u Srbiji.

Pred lokalne izbore u septembru i oktobru 2004. godine, uporedo sa povećanjem incidenata protiv verskih i etničkih manjina, došlo je do naglog porasta antisemitskih grafita i vandalizma.

U toku noći između 21. i 22. marta 2005. godine pojavili su se antisemitski grafiti na Jevrejskom groblju u Beogradu, na zgradama koje koristi ili su svojina, zapadno orijentisane TV i radio stanice B 92 i na dve nevladine organizacije za ljudska prava. Plakati su nosili potpis Nacionalni stroj. Vlada je brzo prefarbala grafite na groblju i uhapsila tri osobe koje su uhvaćene kako lepe plakate. Veliki broj članova vlade i demokratskih političkih stranaka osudio je ove incidente. Policija je 31. marta 2005. godine uhapsila još jedno lice dok je pisalo grafite na zidu Jevrejskog groblja u Beogradu. Marta 2005. godine, jedan tabloid napao je predsednicu vrhovnog suda Srbije zbog njenog »jevrejskog porekla« i objavio njenu adresu stana, fotografiju zgrade u kojoj živi i njen kućni broj telefona.

Policija je 2004. godine uhapsila 110 lica zbog napada na beogradsku džamiju marta te iste godine. Aprila 2005. jedno od ovih lica osuđeno je na tri meseca zatvora zbog tog napada. Na kraju perioda kojim se bavi ovaj izveštaj, još uvek je trajalo suđenje jedanaestorici ljudi optuženih za ovaj napad. Srpska vlada izvršila je opravke na spoljnom zidu džamije, ali unutrašnji deo još nije popravljen. Vlada je takođe obećala da će dati finansijska sredstva za popravku ostalih zgrada u sastavu zemljišta koje pripada džamiji.

Zbog toga što se optuženici nisu pojavili na sudu u zakazano vreme, još nije počelo suđenje jedanaestorici optuženih za napad na džamiju u Nišu, koji se dogodio iste noći kao i onaj u Beogradu. Vlasti su izdale naloge za hapšenje barem petorice optuženih. Niške vlasti obezbedile su 4.688 dolara (300.000 dinara) za popravku džamije.

U srpskoj štampi se malo smanjila propaganda protiv sekti, u kojoj su multietničke hrišćanske crkve (baptisti, adventisti i Jehovini svedoci) i neke manje verske grupe nazivane “sektama” i označivane kao opasne. Verski lideri su primetili da su se akti vandalizma često dešavali neposredno posle medijskih izveštaja o sektama. Avgusta 2004. godine dnevni list Politika objavio je članak jednog svog saradnika u kome se napadaju adventisti, baptisti, pripadnici Pentekostalne crkve i Jehovini svedoci, i nazivaju “pseudo-hrišćanima”. Septembra 2004. jedan od gostiju na programu BK televizije pola sata je govorio protiv mormona i Jehovinih svedoka tvrdeći da koriste sportske događaje i škole za strane jezike za regrutovanje novih članova. Septembra 2004. godine lokalna televizija u Jagodini izvestila je da “Ciganski hrišćanski centar” namamljuje decu u sekte. Septembra 2004. godine dnevni list Večernje novosti u jednom svom članku citirao je tvrdnje sveštenika Srpske pravoslavne crkve da Zeloti (jedna mala grupa pravoslavnih hrišćana) stvaraju pandemonijum i da će njihov djavolski hram služiti “nečistim duhovima”. Oktobra 2004. godine jedan gost na programu vladine televizijske stanice, RTS 1, tvrdio je da su Jehovini svedoci gori od satanista. Politika je 18. februara napala Zelote nazvavši ih “pravoslavnom sektom”. Prema nekim izvorima, činjenica da je jedan od vodećih eksperata za sekte u Srbiji kapetan policije, čiji se radovi koriste u vojnoj i policijskoj akademiji, još više komplikuje ovakvu situaciju.

U Crnoj Gori katoličke, muslimanske i pravoslavne zajednice koegzistiraju u istim gradovima i često koriste iste opštinske posede da bi na njima vršili službu božju. Tenzije između Srpske pravoslane crkve i Crnogorske pravoslavne crkve i dalje se nastavljaju. Ove tenzije su uglavnom političke prirode, i proističu iz periodičnih inicijativa Crne Gore za nezavisnošću, koje su otpočele 1997. i po svemu sudeću postaju sve izraženije, kako rastu izgledi da će doći do referenduma o nezavisnosti. Ove dve crkve nastavljaju da se bore za pristalice, kao i da obe polažu pravo na istu imovinu, ali u ovoj borbi nema nasilja. Međutim, predstavnici nevladinih organizacija izrazili su zabrinutost zbog količine nacionalizma i govora mržnje u Crnoj Gori. Verske zajednice u Crnoj Gori su takođe izvestile da ih tamo nazivaju »sektama« i »kultovima«. Nakon što je vladika Amfilohije maja 2005. godine služio opelo na sahrani majke haškog optuženika Radovana Karadžića, i u svom govoru tom prilikom izjavio da ne postoji crnogorska država, predsednik Filip Vujanović kritikovao je Amfilohija zbog nedoličnog političkog mešanja u državne poslove.

Odeljak IV. Politika vlade Sjedinjenih Država

Vlada Sjedinjenih Država nastavlja da promoviše etničku i versku toleranciju širom Srbije i Crne Gore. Predstavnici američke ambasade sastaju se redovno sa liderima verskih i etničkih manjina, kao i sa predstavnicima Srpske pravoslavne crkve i vlade, sa ciljem da unaprede poštovanje verskih sloboda i ljudski prava. Predstavnici ambasade sarađivali su sa ministrom vera Srbije i liderima verskih zajednica, radeći na poboljšanju nacrta Zakona o religiji. Predstavnici ambasade takođe su sarađivali sa verskim liderima u organizovanju javnih događaja koji uključuju učešće više religija, da bi na taj način pomogli da se ublaži stav javnosti da su određene manje religije opasne »sekte«. Ambasada je takođe savetovala verske grupe da prijavljuju sve incidente protiv njihove imovine ili pristalica višim članovima vlade, da bi na taj način parirale često vrlo mlakoj reakciji policije na takve događaje. Predstavnici ambasade posredovali su kod lokalnih vlasti u vezi se odlukom da se evangelistička crkva-šator sruši. Predstavnici ambasade takođe su bili pokrovitelji seminara o ulozi sveštenika u američkoj vojsci. Predstavnici ambasade nastavili su da podstiču više zvaničnike vlade da javno osuđuju incidente protiv etničkih manjina i njihovih hramova i grobalja, kao i da pronalaze i kažnjavaju počinioce.

KOSOVO

Kosovo je i dalje pod civilnom upravom Privremene administrativne misije UN Kosova (UNMIK-a) u skladu sa odredbama Rezolucije 1244 Saveta bezbednosti Ujedinjenih nacija (UNSCR). Ova rezolucija zahteva “suštinsku autonomija i značajnu samoupravu “ za ljude na Kosovu “u okviru Savezne Republike Jugoslavije”. UNMIK i njegov glavni administrator, specijalni predstavnik Generalnog Sekretara (SRSG), uspostavili su civilnu upravu 1999. godine, po završetku vojne kampanje NATO-a koja je primorala jugoslovenske i srpske snage na povlačenje sa Kosova. Od tada SRSG i UNMIK, uz pomoć međunarodne zajednice, rade sa lokalnim liderima na izgradnji institucija i postizanju stručnog znanja, neophodnih za samoupravu po odredbama UNSCR 1244. Takođe su u skladu sa UNSCR 1244 formirane međunarodne mirovne snage za Kosovo (KFOR), koje imaju ovlašćenje da suzbijaju neprijateljstva i uspostave bezbednost.

Ustavni okvir, koji je sačinio UNMIK, kao i uredba UNMIK-a 1999/24 o zakonu koji se primenjuje na Kosovu, obezbeđuju slobodu veroispovesti. UNMIK i privremene institucije samouprave (PSIG) uglavnom su u praksi poštovali ovo pravo. Broj napada kosovskih Albanaca na kosovske Srbe, koji je bio na vrhuncu za vreme kampanje NATO-a 1999, ponovo je porastao marta 2004, kada je nasilje izvršeno od strane kosovskih Albanaca rezultiralo smrću 19 osoba (11 kosovskih Albanaca i 8 kosovskih Srba), ranjavanjem 954 osobe i velikim oštećenjima imovine širom Kosova, uključujući i 30 srpskih pravoslavnih crkava, manastira (od kojih su dva na listi kulturne baštine UNESCO-a), grobalja i preko 900 kuća. Broj napada kosovskih Albanaca na kosovske Srbe smanjio se u toku perioda kojim se bavi ovaj izveštaj.

U okviru istog ovog perioda došlo je do izvesnog poboljšanja poštovanja verskih sloboda. Ipak, veći deo postojećih tenzija između kosovskih Albanaca i srpske populacije pre se zasnova na etničkim nego na verskim predrasudama. Katoličke institucije nisu bile dirane. Napadi na pravoslavne verske objekte znatno su se smanjili posle martovskih nereda 2004. godine.

Događaji iz marta 2004. godine zaustavili su proces prenosa odgovornosti za zaštitu srpskih pravoslavnih crkava i drugih verskih simbola, sa Kosovskih snaga pod vođstvom NATO-a (KFOR-a), na međunarodnu policiju UN-a (CIVPOL) i Kosovsku policijsku službu (KPS). U stvari, taj proces je zaustavljen neposredno posle martovskih nereda 2004, kada je KFOR povećao broj kontrolnih rampi; ali je kasnije ponovo nastavljen. Nakon martovskih nereda, kosovski lideri, podstaknuti od strane međunarodnih grupa, pozabavili su se problemima lica raseljenih zbog tadašnjeg nasilja, složilvši se da sarađuju u rekonstrukciji verskih objekata.

Marta 2005. godine UNMIK je objavio dodatak na svoj izveštaj iz juna 2004. godine, pod naslovom “Pitanja ljudskih prava posle martovskih nereda”. U izveštaju se navodi da KPS treba da postane efikasnija i odgovornija policijska snaga koja će se baviti problemima ljudskih prava. Ovaj izveštaj služi kao dopuna izveštaja koji su izdale razne grupe, koje su analizirale učinak KFOR-a, CIVPOL-a i KPS-a za vreme martovskih nereda, kao i buduću ulogu svakog entiteta. Opštine Gnjilane i Dečani (u kojima se nalazi UNESCO-ov svetski objekat kulturne baštine -- manastir Dečani) prve su od 30 opština u kojima je jurisdikcija prenesena na KPS. Međutim, manastir Dečani zatražio je i dobio odobrenje da italijanske trupe KFOR-a ostanu prisutne kao glavna zaštita spomenika.

U okviru svoje sveukupne politike promocije ljudskih prava, vlada Sjedinjenih Američkih Država vodi razgovore sa UNMIK-om, PISG-om i predstavnicima religija na Kosovu o problemima verskih sloboda. Vlada Sjedinjenih Država, takođe, podržava način na koji UNMIK i KFOR organizuju obezbeđenje i zaštitu crkava i patrijaršijskih objekata. Decembra meseca 2004. godine SRSG i komandant KFOR-a potpisali su memorandum o razumevanju (MOU), u kome se preciziraju mehanizmi reagovanja i saradnje između KPS-a i KFOR-a u cilju održavanja reda. Planovi za kontrolisanje nereda u slučaju vanrednih situacija revidirani su tako što sada uključuju operativno prisustvo u opštinama i stalan kontakt između lokalne policije UNMIK-a, zajednica, seoskih vođa i lokalnih vlasti.

Januara 2005, radeći po novoj bezbednosnoj inicijativi za zajednice, policija UNMIK-a započela je po fazama stacioniranje 350 međunarodnih policajaca na 30 lokacija u regionu, u mestima gde može doći do povratka raseljenog srpskog stanovništva i u mestima gde žive Srbi.

Odeljak I. Demografski podaci po verskoj pripadnosti

Kosovo obuhvata površinu od oko 10.906 kvadratnih kilometara, a broj stanovnika iznosi otprilike 2 miliona. Islam je najšire rasprostranjena vera, a ispoveda ga većina većinskog albanskog stanovništva, Bošnjaci, Gorani i Turci, kao i neke romske, Aškali i egipatske zajednice, mada veroispovest na Kosovu nije značajan faktor javnog života. U javnim nastupima verska retorika se uglavnom ne koristi, džamije su slabo posećene, a u javnosti se može videti veoma malo ljudi obučenih na način konzervativnog islama. Srpska populacija sa Kosova, kojih na Kosovu ima otprilike 100.000, a 225.000 u Srbiji i Crnoj Gori, većinom je srpske pravoslavne vere. Oko 3 % etničkih Albanaca su rimokatoličke vere. Protestanata ima ispod 1 % od celokupnog stanovništva i oni su manjinsko stanovništvo u većini gradova na Kosovu. Otprilike 40 ljudi i žena iz dve prizrenske porodice ima jevrejsko poreklo, ali tamo nema ni sinagoga niti bilo kakvih jevrejskih institucija.

Strano sveštenstvo aktivno propoveda veru i vrši preobraćanje. Na Kosovu su aktivni misionari muslimanske, pravoslavne, katoličke i protestantske vere. Kod UNMIK-a je registrovano oko 69 verskih ili verski opredeljenih organizacija, koje kao svoj cilj navode pružanje humanitarne pomoći ili ostvarivanje kontakta na verskoj bazi.

Odeljak II. Status verskih sloboda

Pravno-politički okvir

UNMIK je 2001. godine objavio Ustavni okvir za Privremenu samoupravu Kosova (»Ustavni okvir«), koji je ustanovio PISG i njime zamenio Zajedničku privremenu administrativnu strukturu. Nakon centralnih izbora novembra 2001, krajem iste godine, inaugurisana je skupština Kosova, koja broji 120 poslanika. Skupština je 2002. godine izabrala predsednika, premijera i vladu. Od tada je UNMIK veći deo vlasti, ozakonjene Ustavnim okvirom, preneo na PISG, zadržavši vlast u oblasti bezbednosti i zaštite zajednica.

Okvirni ustav Kosova sadrži u sebi međunarodne konvencije i ugovore o ljudskim pravima, uključujući i odredbe koje štite slobodu veroispovesti i zabranjuju diskriminaciju zasnovanu na religiji i etničkoj pripadnosti. UNMIK i PISG u praksi uglavnom poštuju ovo pravo. U upravljanju Kosovom i u sprovođenju programa za njegovu obnovu i razvoj, UNMIK, Organizacija za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS) i PISG zvanično promovišu poštovanje verskih sloboda i tolerancije.

Kao zvanične praznike UNMIK priznaje neke, ali ne sve, muslimanske, katoličke i pravoslavne praznike. UNMIK priznaje važnije pravoslavne i islamske praznike, kao što su pravoslavni Božić, Eid-al-Adha, pravoslavni vaskršnji ponedeljak, pravoslavni dan uspeća svete Bogorodice, početak Ramazana, Eid-al-Fitr i katolički Božić.

Ne postoje posebni propisi kojim se regulišu dozvole za rad verskih grupa; međutim, da bi kupile imanje ili dobile finansijsku pomoć od UNMIK-a ili drugih međunarodnih organizacija, verske organizacije moraju da se registruju kod UNMIK-a kao nevladine organizacije (NVO). Verski poglavari su se žalili na to, tražeći za sebe specijalni status, koji je nezavistan od nevladinih organizacija.

Izlazeći u susret ovim žalbama kancelarija premijera Kosova ustanovila je radnu grupu koja treba da pripremi nacrt zakona o slobodi veroispovesti i o pravnom statusu verskih zajednica. Ova grupa se prvi put sastala 2003. godine. Grupa se sastoji od katoličkih, protestantskih i islamskih verskih grupa sa Kosova; međutim, predstavnici Srpske pravoslavne crkve odbili su da učestvuju u radu grupe. Bez obzira na to, radna grupa je nastavila da predstavnicima Srpske pravoslavne dostavlja nacrte ovog zakona.

Skupština Kosova odobrila je prvi tekst Zakona o slobodi veroispovesti, koji treba još više da štiti prava verskih zajednica i pojedinaca. Protestantske verske grupe koje su manjina na Kosovu, prijavile su na početku da njihov deo teksta nije ubačen u zakon; kasnije je ova grupa postala punopravni član zakonodavne radne grupe sa istim statusom kao i ostali. Međunarodni posmatrači, OEBS i protestantska zajednica preneli su svoje primedbe USOP-u, UNMIK-u i PISG-u na sledeće delove teksta koji su uvršteni u prvobitni nacrt zakona: zahtev da ime svake verske grupe sadrži u sebi reč »Kosovo«, da verske vođe moraju da budu stanovnici Kosova, da iznos finansijske podrške iz domaćeg budžeta treba da bude vezan za broj registrovanih vernika, kao i uslov da je za registrovanje veroispovesti potrebno da ona postoji najmanje 5 godina i da ima minimum od 500 vernika.

Decembra 2004. godine SRSG je uputio pismo kancelariji premijera navodeći u njemu ove primedbe. U konačnom nacrtu zakona ovi delovi teksta su izostavljeni. Nacrt je stigao pred Skupštinu 20. maja i prošao u prvobitnom obliku bez ijednog amandmana. Pre prvog čitanja nacrta zakona, islamska zajednica i katolički lideri dostavili su USOP-u svoje predloge amandmana na ovaj nacrt, koji se sastoje u sledećem: označavanje islamske zajednice kao »jedinog predstavnika« kosovskih Muslimana, obrazovanje ministarstva vera, i oslobađanje verskih zajednica obaveze plaćanja komunalija. Posle prvog čitanja u skupštini, zakon je vraćen pred odbore parlamenta radi dalje rasprave, a vođstvo islamske zajednice lobiralo je kod lokalnih političkih vođa da se u nacrt unesu njihovi amandmani. Tada su predsednik skupštine, predsednik Kosova i lider opozicione političke partije javno podržali ideju da se na drugom čitanju koje je održano 20. jula, predložene promene unesu kao amandmani. Posle drugog čitanja, zakon je bio spreman za dostavu SRSG-u radi konačnog odobrenja.

Ograničavanje verskih sloboda

Politika i praksa UNMIK-a, PISG-a i KFOR-a povoljno deluju na slobodno ispovedanje vere; međutim, kosovska islamska zajednica povremeno se javno žalila da na Kosovu ne postoji stvarna sloboda veroispovesti, navodeći kao primere odbijanje UNMIK-a da islamskoj radio stanici odobri frekvencije, i zatvaranje molidbene prostorije u Narodnoj biblioteci od strane ministra za obrazovanje, nauku i tehnologiju. Islamska zajednica takođe je tvrdila da, iako je 13 hektara zemlje odobreno za izgradnju katoličke katedrale u prištinskoj opštini, Skupština opštine Priština odbija da odobri njihov zahtev da se odredi mesto za izgradnju novih džamija za, po njihovim rečima, sve veću islamsku zajednicu u Prištini. Neki lideri kosovskih Muslimana žalili su se da ih niko nije konsultovao pri registrovanju stranih islamskih nevladinih organizacija kod UNMIK-a.

U toku perioda kojim se bavi ovaj izveštaj, kosovski politički lideri (vlada i predstavnici političkih partija) sve više su pozivali na toleranciju. Krajem avgusta i početkom septembra 2004, tadašnji premijer Bajram Redžepi i SRSG Soren Jesen- Petersen posetili su mesta naseljena srpskim stanovništvom u opštinama Gnjilane, Novo Brdo, Prizren, Mitrovicu i Peć, pozivajući kosovske Srbe da se vrate. Bivši premijer Ramuš Haradinaj se 27. februara 2005. godine obratio pismom stanovnicima Kosova pozivajući ih da poštuju vladavinu prava i budu tolerantni, rekavši: »Albansko većinsko stanovništvo ima obavezu prema srpskoj zajednici. Oni treba da budu u mogućnosti da se slobodno kreću na Kosovu.« Za vreme svoje posete Crnoj Gori u aprilu 2005.godine ministar za lokalnu samoupravu Lutfi Hazari, zajedno sa ministrom za povratnike i opštine Slavišom Petkovićem, pozvao je sve raseljene građane Kosova da se vrate kućama.

Dva odvojena događaja podstakla su medije da otvoreno diskutuju o tome da li treba ili ne treba nositi islamske marame u javnosti. Direktor jedne škole je 23. maja 2005. suspendovao nastavnicu zbog nošenja marame na času, pozivajući se na kosovski zakon o obrazovanju, koji obavezuje javne ustanove da se na predavanjima ponašaju neutralno u odnosu na religiju. Odeljenje za obrazovanje opštine Priština dalo je nastavnici otkaz 29. maja. U drugom slučaju radilo se o učenici osnovne škole koja je nosila maramu. Desio se još jedan sličan slučaj, tako da je zbog toga, juna 2004. godine Ombudsman objavio svoje neobavezujuće mišljenje da primena odluke ministarstva treba da se odnosi samo na nastavnike i službenike škola, ali ne i na učenike. Obe stranke podnele su molbu Ministarstvu obrazovanja i zvanične žalbe Ombudsmanu Kosova.

Protestanti i dalje javno tvrde da se osećaju diskriminisanim u odnosu na pristup medijima, naročito u odnosu na državnu Radio televiziju Kosovo (RTK).

Nema saznanja da postoje verski pritvorenici ili zatvorenici.

Prinudno preobraćanje u drugu veru

Nema izveštaja da je bilo preobraćanja pod prinudom, uključujući i maloletne građane Sjedinjenih Država koji su oteti ili ilegalno izvedeni iz Sjedinjenih Država; niti ima saznanja da je tim gradjanima uskraćen povratak u Sjedinjene Države.

Uznemiravanja od strane terorističkih organizacija

U toku perioda obuhvaćenog ovim izveštajem nisu prijavljeni zlonamerni napadi terorističkih organizacija na neke određene religije.

Poboljšanja u pogledu slobode veroispovesti

Pre i posle martovskih nereda 2004. godine, međunarodna policija KFOR-a i UNMIK-a prijavila je smanjenje broja zločina protiv pravoslavnih vernika i objekata. U toku jula, avgusta i septembra 2004. godine UNMIK nije prijavio nijedan ozbiljan zločin, čiji je potencijalni motiv bio etnička pripadnost. Oktobra 2004. održani su izbori za skupštinu Kosova bez učešća srpskog stanovništva i bez većih etnički motivisanih incidenata. Marta meseca, tadašnji premijer Ramuš Haradinaj pozvao je na mir nakon saznanja da je optužen od strane Međunarodnog suda za bivšu Jugoslaviju, tako da je taj događaj prošao bez većih incidenata. I na Kosovu i u međunarodnoj zajednici izbori i optužnica posmatraju se kao mogući povratni efekti međuetničkog nasilja i/ili napada na verske objekte. Potaknuti neagresivnim reagovanjem na ove dva slučaja, koji su mogli da posluže kao »okidači«, SRSG i međunarodna zajednica pohvalili su obe strane. Jedan od najozbiljnijih izazova za upravu međunarodne zajednice na Kosovu je zaustavljanje etnički motivisanih napada na srpske pravoslavne crkve i svetinje, i na pravoslavno stanovništvo na Kosovu. Nakon nereda u martu 2004. godine kada je 30 pravoslavnih objekata i preko 900 kuća i poslovnih zgrada etničkih manjina oštećeno ili spaljeno, broj napada na srpske pravoslavne crkve neprestano se smanjivao. Predstavnici PISG i neki politički lideri trudili su se da komuniciraju sa kosovskim Srbima i predstavnicima Srpske pravoslavne crkve, izrazivši javno svoju rešenost da pruže pomoć srpskom stanovništvu da se vrati i da se obnove oštećene ili srušene crkve.

Potaknuti od strane međunarodnih organizacija, kosovski lideri potrudili su se da se pozabave problemima lica raseljenih zbog nasilja, složivši se da sarađuju na obnavljanju verskih objekata nakon martovskih nereda 2004. godine. Na bazi procene štete, koju je izvršio Savet Evrope, PISG je odredio 5,3 miliona dolara (4,2 miliona evra) za prvu fazu rekonstrukcije crkava i manastira oštećenih tokom martovskih nereda. Posle dugih pregovora sa predstavnicima Srpske pravoslavne crkve (SOC), PISG i SOC su 25. marta 2005. godine potpisali Ugovor o razumevanju, kojim se utvrđuju opšti principi saradnje u procesu rekonstrukcije. Na bazi ovog ugovora, predstavnici SOC, Ministarstvo kulture Srbije i PISG postali su deo odbora za implementaciju, na čijem se čelu nalazi međunarodni stručnjak za baštinu. Međutim, došlo je do zastoja u procesu, kada je vladika raško-prizrenski Artemije povukao svoj pristanak na MOU i svoje učešće u odboru. Međunarodna zajednica USOP i SRSG zamolili su vladiku da ponovo razmotri svoju odluku, ali bez uspeha. Međutim, otac Sava iz manastira Dečani izvestio je da su na sastanku svetog Sinoda Srpske pravoslavne crkve između 18. i 25. maja 2005. godine, crkveni poglavari odlučili da prihvate sredstva koja je ponudio PISG.

U svom izveštaju od marta 2005. godine o situaciji posle martovskih nereda iz 2004, UNMIK je naveo da je zbog prestupa za vreme nereda 348 lica izvedeno pred kosovske sudove, od kojih je 179 suđenja okončano, 71 ljudi čeka suđenje, a njih 98 je još uvek pod istragom. Nekih 57 ozbiljnih slučajeva bili su predmet tužbi međunarodnih advokata i okončani su presudama u trajanju do 16 godina zatvora. Lokalne sudije izrekle su preko 85 presuda, koje variraju od sudskih ukora i novčanih kazni do 200 evra (240 dolara), do zatvorskih kazni između dva meseca i dve godine. Osim toga, maja 2005. godine porota sastavljena od međunarodnih sudija Opštinskog suda Gnjilane osudila je šest Albanaca za ubistvo dva Srbina za vreme martovskih nereda kaznivši ih sa ukupno 38 godina zatvora. (Jedan od njih dobio je 16, drugi 11, a treći 3 i po godine zatvora. Trojica ostalih optuženika kažnjeni su svaki sa dve i po godine zatvora).

Odeljak III. Stav društva

Na Kosovu su etnička pripadnost i vera neraskidivo povezani. Iako se većina Albanaca na Kosovu izjašnjava kao Muslimani, ova odredba ima više kulturnu nego versku konotaciju. Kosovski Srbi identifikuju se sa Srpskom pravoslavnom crkvom, koja određuje ne samo njihov verski, već i njihov kulturni i istorijski način gledanja. Za vreme i posle sukoba iz 1999. neki vodeći sveštenici Srpske pravoslavne crkve vodili su umerenu politiku, ali većina njih se od tada povukla iz političkog života, pošto su svetovni lideri počeli da preuzmaju vođstvo, a naročito posle izbora u novembru 2001. godine i potonjeg uvođenja Privremenih institucija samouprave na Kosovu.

Društveno nasilje se nastavilo, ali se naglo smanjilo od poslednjeg izveštaja. Od 32 ubistva na Kosovu od jula 2004. do 31. januara 2005. samo jedna žrtva bila je srpske nacionalnosti, s tim što taj zločin nije bio ni etnički ni politički motivisan. Iako su tenzije između dve zajednice i dalje veoma jake, više preovlađuju zločini upereni protiv imovine nego protiv drugih lica. U 2004. godini 59 % potencijalno etnički motivisanih incidenata bili su prestupi protiv imovine. Prijavljeno je nekoliko incidenata sa kamenovanjem i drugim napadima na srpsko pravoslavno sveštenstvo pri putovanjima van njihovih manastira, a prema izveštajima, monasi i monahinje iz nekih manastira nisu mogli da koriste delove manastirske zemlje zbog bojazni za svoju bezbednost.

Izveštaj iz 2004. godine navodi članak iz medija u kome se tvrdi da je jedan imam kidnapovan i napastvovan od strane maskiranih napadača. Nakon istrage, policija UNMIK-a je utvrdila da se događaj nije ni dogodio.

Strah za sopstvenu bezbednost i dalje postoji kod kosovskih Srba, što deluje na njihovu slobodu kretanja, kao i na slobodu ispovedanja vere, a naročito posle martovskih nereda. Neki kosovski Srbi prijavili su da ne mogu slobodno da putuju do crkava gde bi se molili, samo zbog straha za svoju bezbednost. Srpske porodice čiji rođaci žive i na Kosovu i u Srbiji, nisu iz bezbednosnih razloga mogle da putuju o verskim praznicima, kao ni na svadbe i sahrane. Otac Sava obavestio je USOP da je aprila 2005. godine KFOR prestao da obezbeđuje pratnju parohijanima pri njihovim odlascima do crkava i manastira, pa je zbog toga primetio opadanje broja prisutnih na božjoj službi. Sava je takođe obavestio da se pri njegovim vožnjama po Kosovu na njegova kola baca kamenje, a njemu upućuju verbalne uvrede, iako su se on i njegovi sveštenici uglavnom slobodno i bez incidenata vozili autoputevima Kosova u periodu kojim se bavi ovaj izveštaj. Otac Sava i vladika Teodosije putovali su 8. juna 2005. godine do USOP-a uz pratnju ali bez incidenata, u posetu podsekretaru Stejt Departmenta za politička pitanja, a pre te posete napravili su svoje prvo putovanje do Prištine posle 6 godina. KFOR je 21. aprila 2005. godine povukao svoja poslednja oklopna kola sa mosta koji povezuje severnu Mitrovicu, gde su Srbi većinsko stanovništvo, i južnu Mitrovicu, gde većinu čine Albanci, a 29. juna otvoren je prolaz na mostu u trajanju od 24 sata, mada je KFOR u stanju pripravnosti da ukoliko se ukaže potreba može odmah ponovo da uspostavi obezbeđenje mosta. Kontrolne rampe i bodljikava žica iz srpskog sela Binca su uklonjene 8. januara 2005. godine, a UNMIK je objavio da u opštini Klina više ne postoje enklave.

U toku perioda na koji se ovaj izveštaj odnosi nastavili su da se dešavaju neki manji napadi na verske objekte Srpske pravoslavne crkve. Otac Sava je izvestio da je u opštini Đakovica izvršen vandalski napad na izvestan broj grobova u selu Piskote, a neke porodice su mu rekle da su tela umrlih nestala. Srpski mediji obavestili su 12. maja 2005. godine da je pronađena eksplozivna naprava na 200 metara od pravoslavne crkve u Vitini; istraga je još u toku.

Lokalni mediji izvestili su da je nad katoličkim grobljem u Prizrenu, koje je vandalski napadnuto 2001. godine, ponovo izvršen vandalski čin 24. maja 2005.

Mnoge crkve i manastiri koji su izgoreli za vreme martovskih nereda 2004. godine, sagrađeni su u 14. veku i smatraju se delom kulturne i verske baštine Kosova. Otac Sava dostavio je opsežnu listu verskih objekata koji su uništeni ili oštećeni između 17. i 19. marta. Lista sadrži ukupno 30 objekata na 14 lokacija: u Prizrenu, Orahovcu, Đakovu, Srbici, Peći, Uroševcu, Kamenici, Štimlju, Prištini, Kosovu Polju, Vučitrnu, Obiliću, Mitovici i Podujevu. Misija Saveta Evrope, koja je vršila procenu štete, zaključila je da bi za popravku i restauraciju oštećenih objekata bilo potrebno otprilike 11,83 miliona dolara (9,7 miliona evra). Zajednička komisija, sastavljena od predstavnika PISG-a, Srpske pravoslavne crkve i međunarodnih donatora, sada radi na organizovanju tendera, posle kojih bi, prema očekivanjima, brzo usledile popravke.

UNESCO je 13. maja 2005. godine u Parizu u saradnji sa UNMIK-om, Savetom Evrope i Evropskom komisijom, održao donatorsku konferenciju za zaštitu i očuvanje kulturne baštine Kosova. Konferencija je utvrdila da treba restaurirati 75 prioritetnih verskih spomenika i objekata, od kojih 48 pripada Srpskoj pravoslavnoj crkvi (uključujući i manastir Dečani, koji je UNESCO 2004. godine uvrstio u objekte svetske baštine), 14 islamskih i 13 svetovnih, istorijskih objekata. Na konferenciji, kojoj je prisustvovao sa SRSG, ministar kulture je podelio prisutnima jedan provokativni dokument, u kome poriče istorijsku vrednost spomenika Srpske pravoslavne crkve, ističući da na Kosovu postoji samo jedna istorija i to ona koja pripada Albancima. SRSG je odmah osudio ovaj potez i povukao sve ove dokumente. Sinod je zatražio momentalnu ostavku ministra kulture.

Osim toga, nastavili su se i problemi oko nezavršene srpske crkve na zemljištu koje pripada Prištinskom univerzitetu. Tokom 90-tih godina prošlog veka tadašnja, pretežno srpska vlast u Prištini dala je Srpskoj pravoslavnoj crkvi zemljište na kome se crkva sada nalazi. 2003. godine Skupština opštine Priština usvojila je rezoluciju kojom se to zemljište vraća Univerzitetu. Predstavnici UNMIK-a u vladi opštine Priština odmah su stavili tu odluku van snage, i do danas se po tom pitanju ništa dalje nije preduzelo. Februara 2005. godine hrišćanski krst sa crkve je iskrivljen. Mediji su izvestili da su se Romi iz Albanije naselili oko nezavršene crkve, ostavši tamo nekoliko meseci, sve dok odatle nisu preseljeni u aprilu mesecu, posle žalbe srpskog sveštenstva u otvorenom pismu SRSG-u.

Znajući da na Kosovu postoji društveno nasilje protiv imovine Srpske pravoslavne crkve i pravoslavnih simbola, vlasti UNMIK-a nastavile su i dalje da sprovode specijalne bezbednosne mere da bi se zaštitili verski objekti i da bi se verskim grupama obezbedilo bezbedno vršenje verske službe. KFOR je rasporedio svoje bezbednosne trupe oko verskih objekata širom Kosova da bi ih zaštitio od daljeg uništenja kakvo se desilo ubrzo posle intervencije KFOR-a 1999. godine; međutim, KFOR je dao prioritet spasavanju ljudskih života nad očuvanjem imovine, tako da u martu 2004. nije bio u stanju da zaustavi spaljivanje i rušenje mnogih objekata. Zbog poboljšanih bezbednosnih uslova i smanjenja međuetničkih tenzija u nekim delovima Kosova, KFOR je u toku perioda kojim se bavi ovaj izveštaj uklonio nepokretne kontrolne rampe iz većine crkava i verskih objekata, prepustivši kontrolu patrolama međunarodne policije UN-a (CIVPOL) i domaćoj Kosovskoj policijskoj službi (KPS). U većini slučajeva ove promene u merama bezbednosti nisu dovele do promene nivoa bezbednosti verskih objekata ili pristupa ovim objektima. Za vreme martovskih nereda 2004. godine KFOR, CIVPOL i KPS bavili su se kontrolisanjem mase i zaštitom života i imovine. Prvenstvo nad zaštitom imovine, pa čak i crkvene imovine, imala je evakuacija ljudi. Odmah nakon martovskih nereda, zaustavljen je proces prenosa nadležnosti nad lokalnim policijskim stanicama sa KFOR-a na CIVPOL i KPS. Kasnije je taj proces nastavljen, i 27 od 32 stanice na Kosovu sada su u nadležnosti lokalnih patrola KPS-a.

Mada su se protestanti ranije žalili da trpe nasilje i diskriminaciju, u toku perioda na koji se ovaj izveštaj odnosi nije bilo većih problema i čak je rečeno da je došlo do malog poboljšanja. Protestanti su se žalili na diskriminaciju u vidu verbalnih napada i isključivanja njihovog učešća iz međuverskih inicijativa od strane islamskih vođa. Ovi su se branili činjenicom da na Kosovu protestantska vera nije svrstana u »tradicionalne«. Takođe su tvrdili da iako javna televizijska stanica RTK, kao institucija nije izveštavala posebno o protestantima, ipak postoje pojedinci u RTK-u koji prema njima imaju pozitivniji odnos. Marta 2005. godine ovi ljudi su organizovali verski program, u koji su pozvali predstavnike protestantske vere. Protestanti su se takođe žalili na izvesnu diskriminaciju u školama, gde se ponekad navodno tražilo od dečjih roditelja da spreče decu da praktikuju protestantizam.

Albanske opštinske vlasti sa Kosova pozvale su 13. aprila 2005. godine Srbe da se vrate u selo Svinjare, koje je ponovo potpuno izgrađeno nakon martovskih nereda. UNMIK je 8. januara 2005. godine objavio da je uklonio kontrolne rampe i bodljikavu žicu iz sela Binca u opštini Klina; prema njihovom izveštaju, stanovnici se osećaju bezbedno i niko ih ne uznemirava.

Poglavari Katoličke crkve saopštili su da oni imaju dobre odnose sa muslimanskom zajednicom, ali da nemaju skoro nikakav kontakt sa pravoslavnim poglavarima, koje smatraju veoma ispolitizovanim. Vođstvo pravoslavne crkve to isto misli o katoličkim poglavarima. Muslimanska zajednica na isti način je komentarisala svoje odnose sa katoličkim sveštenstvom, dok je svoje odnose sa pravoslavnom zajednicom svela na nulu.

Septembra 2004. Radio Slobodna Evropa u zajednici sa TV Mostom iz Srbije emitovala je dijalog između oca Save iz Srpske pravoslavne crkve i vršioca dužnosti dekana Islamskog fakulteta u Prištini Kemala Morine. Ovo je bio prvi dijalog i prvi kontakt između jednog predstavnika SOC i islamske verske zajednice na Kosovu od martovskih događaja 2004. godine. Posle te emisije, ni islamska zajednica, ni otac Sava, nisu saopštili da je bilo ikakvog daljeg dijaloga između ova dva entiteta, mada je islamska zajednica rekla da je nezvanično pokušala da pozove vodeće pravoslavne sveštenike na dijalog.

Manastir Dečani je 1. maja 2005. godine pozvao kao goste na pravoslavno bogosluženje SRSG, šefa Misije USOP-a, predsednika lokalne opštine i ministra PISG-a za čovekovu sredinu i prostorno planiranje Ardijana Đinija. Otac Sava opisao je ovaj događaj kao »pozitivan«, rekavši da je imao »umeren« razgovor sa kosovskim Albancima, i najavio da planira da nastavi da održava ovakve kontakte sa predsednikom opštine i Đinijem.

Povlačenje trupa SRJ i Srbije sa Kosova 1999. godine i uspostavljanje uprave UNMIK-a, dovelo je do poboljšanja situacije za većinsko, pretežno muslimansko albansko stanovništvo, kao i do prestanka napada na njihove džamije i verske objekte.

Islamske, pravoslavne i katoličke verske vođe trude se da podstiču toleranciju i mir na Kosovu, kako u verskoj, tako i u političkoj sferi života.

Odeljak VI. Politika vlade Sjedinjenih Država

U okviru svoje celokupne politike unapređenje ljudskih prava, vlada Sjedinjenih Država vodi dijalog o verskim slobodama sa UNMIK-om, PISG-om i predstavnicima vera na Kosovu, i čini napore da promoviše versku toleranciju na Kosovu. Službenici vlade Sjedinjenih Država održavaju bliske kontakte sa verskim vođama.

Sjedinjene Države aktivno su uključene u rad UNMIK-a, čiji je cilj obezbeđenje mira, omogućavanje povratka izbeglica i obnova, postavljanje temelja demokratske samouprave, i unapređenje poštovanje ljudskih prava bez obzira na etničku ili versku pripadnost.

Američke mirovne trupe u okviru KFOR-a radile su na sprečavanju etničkog i verskog nasilja na Kosovu i čuvale verske objekte. US-KFOR je dobio priznanje zbog toga što je sprečio dalju eskalaciju situacije u svom sektoru za vreme martovskih nereda 2004. godine, a povećano je i prisustvo njegovih trupa u američkom sektoru patroliranja.

Vlada Sjedinjenih Država finansirala je dalje istraživanje islamskih rukopisa sa Kosova da bi pomogla lokalnoj islamskoj zajednici u očuvanju njenog verskog nasleđa.
Stejt Department finansira savetnika Međunarodne policije UN-a (CIVPOL) u Prištini, a obezbedio je 40 miliona dolara (31,86 miliona evra) kao pomoć KPS-u i CIVPOL-u. KPS i CIVPOL rade na sprečavanju etničkog i verskog nasilja na Kosovu.

Stejt Department takođe daje 3,5 miliona dolara za programe povratka Roma muslimanske i pravoslavne vere, pravoslavnih Srba i Bošnjaka mislimanske vere. USOP takođe finansira lokalne službenike koji su uključeni u ovaj posao.

Posle međuetničkog nasilja u martu 2004. godine, američki zvaničnici sastali su se sa islamskim, pravoslavnim i katoličkim vlastima da bi se dogovorili o načinima da se pospeši pomirenje i dijalog između raznih vera. Mnogi visoki zvaničnici američke vlade i vojske posetili su Kosovo i sreli sa i sa tamošnjim političkim i verskim vođama da bi procenili situaciju i podstakli rekonstrukciju i dalji napredak ka multietničkom Kosovu. Oni to i dalje rade. Kancelarija Sjedinjenih Država podsticala je kosovsku vladu da brzo obnovi srpske domove i dozvolila je UNESCO-u da preuzme vođstvo u obnovi uništenih i oštećenih verskih objekata na Kosovu. Na donatorskoj konferenciji 13. maja u Parizu, vlada Sjedinjenih Država obavezala se da da milion dolara u tu svrhu.

Predstavnici PISG-a, lideri albanskih političkih partija sa Kosova i predstavnici srpske zajednice su postigli 14. jula 2004. godine sporazum u Kancelariji Sjedinjenih Država u Prištini da u okviru vlade Kosova ustanove Ministarstvo za povratak i zajednice.

back to top ^