Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit. Non risu potius quam oratione eiciendum? Haec dicuntur inconstantissime. Quamquam haec quidem praeposita recte et reiecta dicere licebit. Sed quid sentiat, non videtis. De maximma autem re eodem modo, divina mente atque natura mundum universum et eius maxima partis administrari. Duo Reges: constructio interrete. Perturbationes autem nulla naturae vi commoventur, omniaque ea sunt opiniones ac iudicia levitatis. Quo tandem modo?
Nec enim ille respirat, ante quam emersit, et catuli aeque caeci, prius quam dispexerunt, ac si ita futuri semper essent.
Apparet statim, quae sint officia, quae actiones. Atque ut reliqui fures earum rerum, quas ceperunt, signa commutant, sic illi, ut sententiis nostris pro suis uterentur, nomina tamquam rerum notas mutaverunt.
Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Quid enim tanto opus est instrumento in optimis artibus comparandis? An potest cupiditas finiri? Non enim iam stirpis bonum quaeret, sed animalis. Quae sequuntur igitur? Non laboro, inquit, de nomine. Tollenda est atque extrahenda radicitus. Rationis enim perfectio est virtus; Si quae forte-possumus. Sin laboramus, quis est, qui alienae modum statuat industriae? Et certamen honestum et disputatio splendida! omnis est enim de virtutis dignitate contentio. Sed nimis multa. Nunc de hominis summo bono quaeritur; Atque ita re simpliciter primo collocata reliqua subtilius persequentes corporis bona facilem quandam rationem habere censebant;
Tu autem, si tibi illa probabantur, cur non propriis verbis ea tenebas? Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Atque adhuc ea dixi, causa cur Zenoni non fuisset, quam ob rem a superiorum auctoritate discederet. Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn. Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Tria genera bonorum; Morbo gravissimo affectus, exul, orbus, egens, torqueatur eculeo: quem hunc appellas, Zeno? In voluptate corporis-addam, si vis, animi, dum ea ipsa, ut vultis, sit e corpore-situm est vivere beate. Ergo in utroque exercebantur, eaque disciplina effecit tantam illorum utroque in genere dicendi copiam.
Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Piso igitur hoc modo, vir optimus tuique, ut scis, amantissimus. Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Nonne videmus quanta perturbatio rerum omnium consequatur, quanta confusio? Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Saepe ab Aristotele, a Theophrasto mirabiliter est laudata per se ipsa rerum scientia; Sint ista Graecorum; Restatis igitur vos; Primum divisit ineleganter;
Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Ergo infelix una molestia, fellx rursus, cum is ipse anulus in praecordiis piscis inventus est?
Quocirca eodem modo sapiens erit affectus erga amicum, quo in se ipsum, quosque labores propter suam voluptatem susciperet, eosdem suscipiet propter amici voluptatem.
Itaque contra est, ac dicitis; Immo videri fortasse. Refert tamen, quo modo. Sit enim idem caecus, debilis. Quid censes in Latino fore? Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis;
Aliter autem vobis placet. At hoc in eo M. Quae quo sunt excelsiores, eo dant clariora indicia naturae. Quae est quaerendi ac disserendi, quae logikh dicitur, iste vester plane, ut mihi quidem videtur, inermis ac nudus est. Ut aliquid scire se gaudeant? Nunc ita separantur, ut disiuncta sint, quo nihil potest esse perversius. Tum mihi Piso: Quid ergo? Qui potest igitur habitare in beata vita summi mali metus? Sin autem ad animum, falsum est, quod negas animi ullum esse gaudium, quod non referatur ad corpus. An potest cupiditas finiri?
Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Hunc vos beatum; Scaevolam M. Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet; Etsi ea quidem, quae adhuc dixisti, quamvis ad aetatem recte isto modo dicerentur. Satis est ad hoc responsum. Quo plebiscito decreta a senatu est consuli quaestio Cn.
Quin etiam ferae, inquit Pacuvius, quíbus abest, ad praécavendum intéllegendi astútia, iniecto terrore mortis horrescunt. Decius, princeps in ea familia consulatus, cum se devoverat et equo admisso in mediam aciem Latinorum irruebat, aliquid de voluptatibus suis cogitabat?
Quis enim potest ea, quae probabilia videantur ei, non probare? Ita multa dicunt, quae vix intellegam. Tum ille: Tu autem cum ipse tantum librorum habeas, quos hic tandem requiris? Sed quae tandem ista ratio est? Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? Tubulo putas dicere? Sed venio ad inconstantiae crimen, ne saepius dicas me aberrare;
Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Qua tu etiam inprudens utebare non numquam. Nihil minus, contraque illa hereditate dives ob eamque rem laetus. Hunc ipsum Zenonis aiunt esse finem declarantem illud, quod a te dictum est, convenienter naturae vivere. At coluit ipse amicitias. Et ais, si una littera commota sit, fore tota ut labet disciplina. Hoc non est positum in nostra actione. Ne in odium veniam, si amicum destitero tueri. Occultum facinus esse potuerit, gaudebit; Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. De illis, cum volemus. An potest cupiditas finiri? Expectoque quid ad id, quod quaerebam, respondeas.
An me, inquis, tam amentem putas, ut apud imperitos isto modo loquar? Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Suo enim quisque studio maxime ducitur. Non enim iam stirpis bonum quaeret, sed animalis. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere?
Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita? Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Scaevolam M. Haec bene dicuntur, nec ego repugno, sed inter sese ipsa pugnant. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Summus dolor plures dies manere non potest? Ut id aliis narrare gestiant? Nihilne te delectat umquam -video, quicum loquar-, te igitur, Torquate, ipsum per se nihil delectat? Immo alio genere; Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. Atque etiam valítudinem, vires, vacuitatem doloris non propter utilitatem solum, sed etiam ipsas propter se expetemus.
Summae mihi videtur inscitiae. Inquit, dasne adolescenti veniam? Ut pulsi recurrant? Est autem etiam actio quaedam corporis, quae motus et status naturae congruentis tenet;
Respondebo me non quaerere, inquam, hoc tempore quid virtus efficere possit, sed quid constanter dicatur, quid ipsum a se dissentiat. Theophrastum tamen adhibeamus ad pleraque, dum modo plus in virtute teneamus, quam ille tenuit, firmitatis et roboris. Nam his libris eum malo quam reliquo ornatu villae delectari. Tum, Quintus et Pomponius cum idem se velle dixissent, Piso exorsus est. Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. Tollenda est atque extrahenda radicitus.
Maximeque eos videre possumus res gestas audire et legere velle, qui a spe gerendi absunt confecti senectute. Ille igitur vidit, non modo quot fuissent adhuc philosophorum de summo bono, sed quot omnino esse possent sententiae. Proclivi currit oratio. Quid ergo? Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius.
Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Rationis enim perfectio est virtus; Theophrasti igitur, inquit, tibi liber ille placet de beata vita? Videmusne ut pueri ne verberibus quidem a contemplandis rebus perquirendisque deterreantur? Igitur neque stultorum quisquam beatus neque sapientium non beatus. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. Certe non potest. Itaque dicunt nec dubitant: mihi sic usus est, tibi ut opus est facto, fac. Tu quidem reddes; Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Non potes, nisi retexueris illa. Aliam vero vim voluptatis esse, aliam nihil dolendi, nisi valde pertinax fueris, concedas necesse est.
Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. Verum tamen cum de rebus grandioribus dicas, ipsae res verba rapiunt; Aliter autem vobis placet. Iubet igitur nos Pythius Apollo noscere nosmet ipsos. Hic ambiguo ludimur. Quid Zeno? Cum audissem Antiochum, Brute, ut solebam, cum M. Ne amores quidem sanctos a sapiente alienos esse arbitrantur. Ratio quidem vestra sic cogit. Minime vero probatur huic disciplinae, de qua loquor, aut iustitiam aut amicitiam propter utilitates adscisci aut probari.
Mihi quidem Homerus huius modi quiddam vidisse videatur in iis, quae de Sirenum cantibus finxerit. Qui autem diffidet perpetuitati bonorum suorum, timeat necesse est, ne aliquando amissis illis sit miser. Aut haec tibi, Torquate, sunt vituperanda aut patrocinium voluptatis repudiandum. Reliqui sibi constiterunt, ut extrema cum initiis convenirent, ut Aristippo voluptas, Hieronymo doloris vacuitas, Carneadi frui principiis naturalibus esset extremum. Quis est enim aut quotus quisque, cui, mora cum adpropinquet, non refugiat timido sanguen átque exalbescát metu? Immo sit sane nihil melius, inquam-nondum enim id quaero-, num propterea idem voluptas est, quod, ut ita dicam, indolentia? Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur. Nec vero audiendus Hieronymus, cui summum bonum est idem, quod vos interdum vel potius nimium saepe dicitis, nihil dolere. An eiusdem modi? Epicurus autem cum in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille;
Cumque duae sint artes, quibus perfecte ratio et oratio compleatur, una inveniendi, altera disserendi, hanc posteriorem et Stoici et Peripatetici, priorem autem illi egregie tradiderunt, hi omnino ne attigerunt quidem. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod.
Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. Occultum facinus esse potuerit, gaudebit; Nam Metrodorum non puto ipsum professum, sed, cum appellaretur ab Epicuro, repudiare tantum beneficium noluisse; Restatis igitur vos; Summus dolor plures dies manere non potest? Quis enim est, qui non videat haec esse in natura rerum tria? Longum est enim ad omnia respondere, quae a te dicta sunt. Consequatur summas voluptates non modo parvo, sed per me nihilo, si potest;
Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere? Bonum valitudo: miser morbus. Sed finge non solum callidum eum, qui aliquid improbe faciat, verum etiam praepotentem, ut M. Nec enim, dum metuit, iustus est, et certe, si metuere destiterit, non erit; Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum. Quod cum dixissent, ille contra. Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem.
Quis contra in illa aetate pudorem, constantiam, etiamsi sua nihil intersit, non tamen diligat? Idem fecisset Epicurus, si sententiam hanc, quae nunc Hieronymi est, coniunxisset cum Aristippi vetere sententia. An quod ita callida est, ut optime possit architectari voluptates? Huic mori optimum esse propter desperationem sapientiae, illi propter spem vivere. Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Quam nemo umquam voluptatem appellavit, appellat; Istic sum, inquit. Tibi hoc incredibile, quod beatissimum. Omnes enim iucundum motum, quo sensus hilaretur. Summum ením bonum exposuit vacuitatem doloris; In eo autem voluptas omnium Latine loquentium more ponitur, cum percipitur ea, quae sensum aliquem moveat, iucunditas.
Ab hoc autem quaedam non melius quam veteres, quaedam omnino relicta. Tum mihi Piso: Quid ergo? Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Quae cum ita sint, effectum est nihil esse malum, quod turpe non sit. Totum genus hoc Zeno et qui ab eo sunt aut non potuerunt aut noluerunt, certe reliquerunt. An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit? Invidiosum nomen est, infame, suspectum. His similes sunt omnes, qui virtuti student levantur vitiis, levantur erroribus, nisi forte censes Ti. Quae in controversiam veniunt, de iis, si placet, disseramus. Atque ut reliqui fures earum rerum, quas ceperunt, signa commutant, sic illi, ut sententiis nostris pro suis uterentur, nomina tamquam rerum notas mutaverunt. Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus;
Ea possunt paria non esse. Nam neque virtute retinetur ille in vita, nec iis, qui sine virtute sunt, mors est oppetenda. Quonam modo? Quis est enim, qui hoc cadere in sapientem dicere audeat, ut, si fieri possit, virtutem in perpetuum abiciat, ut dolore omni liberetur? Sed residamus, inquit, si placet. Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam. Sapiens autem semper beatus est et est aliquando in dolore; Nam illud quidem adduci vix possum, ut ea, quae senserit ille, tibi non vera videantur.
Id mihi magnum videtur. Itaque eo, quale sit, breviter, ut tempus postulat, constituto accedam ad omnia tua, Torquate, nisi memoria forte defecerit. Immo vero, inquit, ad beatissime vivendum parum est, ad beate vero satis. Gerendus est mos, modo recte sentiat. Ne discipulum abducam, times. Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Pollicetur certe. Nec vero hoc oratione solum, sed multo magis vita et factis et moribus comprobavit. Hoc non est positum in nostra actione. Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt.
Hoc est dicere: Non reprehenderem asotos, si non essent asoti. Sed vobis voluptatum perceptarum recordatio vitam beatam facit, et quidem corpore perceptarum. Quodsi ipsam honestatem undique pertectam atque absolutam. Non semper, inquam; Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Reliqui sibi constiterunt, ut extrema cum initiis convenirent, ut Aristippo voluptas, Hieronymo doloris vacuitas, Carneadi frui principiis naturalibus esset extremum. Sed tamen omne, quod de re bona dilucide dicitur, mihi praeclare dici videtur. Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus.
Dat enim intervalla et relaxat. In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Non potes, nisi retexueris illa. At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Dat enim intervalla et relaxat. Facillimum id quidem est, inquam. Cenasti in vita numquam bene, cum omnia in ista Consumis squilla atque acupensere cum decimano. Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus. Cur haec eadem Democritus?
At hoc in eo M. Non igitur de improbo, sed de callido improbo quaerimus, qualis Q. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Iam contemni non poteris. Quae fere omnia appellantur uno ingenii nomine, easque virtutes qui habent, ingeniosi vocantur. Tenesne igitur, inquam, Hieronymus Rhodius quid dicat esse summum bonum, quo putet omnia referri oportere? Ita credo. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Non igitur bene. Quod quidem iam fit etiam in Academia.
Quod est, ut dixi, habere ea, quae secundum naturam sint, vel omnia vel plurima et maxima. Nihil sane. Mene ergo et Triarium dignos existimas, apud quos turpiter loquare? Audeo dicere, inquit. Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium varietate. Audeo dicere, inquit.
Sed haec ab Antiocho, familiari nostro, dicuntur multo melius et fortius, quam a Stasea dicebantur.
Officium, aequitatem, dignitatem, fidem, recta, honesta, digna imperio, digna populo Romano, omnia pericula pro re publica, mori pro patria, haec cum loqueris, nos barones stupemus, tu videlicet tecum ipse rides. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas.
Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Mihi, inquam, qui te id ipsum rogavi? Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Praeterea sublata cognitione et scientia tollitur omnis ratio et vitae degendae et rerum gerendarum. Sed quod proximum fuit non vidit. Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? Et ille ridens: Video, inquit, quid agas;
Illorum vero ista ipsa quam exilia de virtutis vi! Quam tantam volunt esse, ut beatum per se efficere possit. Quid est igitur, inquit, quod requiras? Non est ista, inquam, Piso, magna dissensio. Praeclare hoc quidem. An, partus ancillae sitne in fructu habendus, disseretur inter principes civitatis, P. In ipsa enim parum magna vis inest, ut quam optime se habere possit, si nulla cultura adhibeatur. Praeterea et appetendi et refugiendi et omnino rerum gerendarum initia proficiscuntur aut a voluptate aut a dolore. Quae quidem vel cum periculo est quaerenda vobis; Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Ne discipulum abducam, times.
Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert?
Quicquid enim a sapientia proficiscitur, id continuo debet expletum esse omnibus suis partibus; Non autem hoc: igitur ne illud quidem. Sed ad illum redeo. In schola desinis. Placet igitur tibi, Cato, cum res sumpseris non concessas, ex illis efficere, quod velis? Egone quaeris, inquit, quid sentiam? Inquit, dasne adolescenti veniam? Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Quonam, inquit, modo? Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere? Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Idque testamento cavebit is, qui nobis quasi oraculum ediderit nihil post mortem ad nos pertinere?
At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Eam stabilem appellas. Hoc est non modo cor non habere, sed ne palatum quidem. Nobis Heracleotes ille Dionysius flagitiose descivisse videtur a Stoicis propter oculorum dolorem. Sit, inquam, tam facilis, quam vultis, comparatio voluptatis, quid de dolore dicemus?
Vide, ne magis, inquam, tuum fuerit, cum re idem tibi, quod mihi, videretur, non nova te rebus nomina inponere. Dic in quovis conventu te omnia facere, ne doleas.
In schola desinis. Quippe: habes enim a rhetoribus; Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Itaque a sapientia praecipitur se ipsam, si usus sit, sapiens ut relinquat. Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt. Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? Intellegi quidem, ut propter aliam quampiam rem, verbi gratia propter voluptatem, nos amemus; Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria?
De ingenio eius in his disputationibus, non de moribus quaeritur. Recte dicis; Si quae forte-possumus. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? In schola desinis. Effluit igitur voluptas corporis et prima quaeque avolat saepiusque relinquit causam paenitendi quam recordandi. Cum sciret confestim esse moriendum eamque mortem ardentiore studio peteret, quam Epicurus voluptatem petendam putat. Nam, ut saepe iam dixi, in infirma aetate inbecillaque mente vis naturae quasi per caliginem cernitur; At coluit ipse amicitias.
Equidem in omnibus istis conclusionibus hoc putarem philosophia nobisque dignum, et maxime, cum summum bonum quaereremus, vitam nostram, consilia, voluntates, non verba corrigi. Indicant pueri, in quibus ut in speculis natura cernitur.
Sed eum qui audiebant, quoad poterant, defendebant sententiam suam. Varietates autem iniurasque fortunae facile veteres philosophorum praeceptis instituta vita superabat. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Videsne quam sit magna dissensio? Stoicos roga. Hoc est non dividere, sed frangere. Recte, inquit, intellegis. Cum ageremus, inquit, vitae beatum et eundem supremum diem, scribebamus haec. Sed quot homines, tot sententiae;
Itaque quantum adiit periculum! ad honestatem enim illum omnem conatum suum referebat, non ad voluptatem. Oculorum, inquit Plato, est in nobis sensus acerrimus, quibus sapientiam non cernimus. Nullus est igitur cuiusquam dies natalis. De illis, cum volemus. Atque omnia quidem scire, cuiuscumque modi sint, cupere curiosorum, duci vero maiorum rerum contemplatione ad cupiditatem scientiae summorum virorum est putandum. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Nam si amitti vita beata potest, beata esse non potest.
Quos quidem tibi studiose et diligenter tractandos magnopere censeo. An dolor longissimus quisque miserrimus, voluptatem non optabiliorem diuturnitas facit? Ita est quoddam commune officium sapientis et insipientis, ex quo efficitur versari in iis, quae media dicamus. Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque sit aperitur, definitio est.
Quid, cum volumus nomina eorum, qui quid gesserint, nota nobis esse, parentes, patriam, multa praeterea minime necessaria? Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum. Nos autem non solum beatae vitae istam esse oblectationem videmus, sed etiam levamentum miseriarum. Alterum autem genus est magnarum verarumque virtutum, quas appellamus voluntarias, ut prudentiam, temperantiam, fortitudinem, iustitiam et reliquas eiusdem generis. Negat enim summo bono afferre incrementum diem. Quod equidem non reprehendo; Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; At enim sequor utilitatem. Sed quid ages tandem, si utilitas ab amicitia, ut fit saepe, defecerit? Te ipsum, dignissimum maioribus tuis, voluptasne induxit, ut adolescentulus eriperes P.
Hoc ille tuus non vult omnibusque ex rebus voluptatem quasi mercedem exigit. Quia, si mala sunt, is, qui erit in iis, beatus non erit. Hic Speusippus, hic Xenocrates, hic eius auditor Polemo, cuius illa ipsa sessio fuit, quam videmus. An nisi populari fama? Atque his de rebus et splendida est eorum et illustris oratio. Nihil enim arbitror esse magna laude dignum, quod te praetermissurum credam aut mortis aut doloris metu. Satis est ad hoc responsum. Ergo adhuc, quantum equidem intellego, causa non videtur fuisse mutandi nominis. Sin aliud quid voles, postea. Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. Sin autem est in ea, quod quidam volunt, nihil impedit hanc nostram comprehensionem summi boni. Nam illud vehementer repugnat, eundem beatum esse et multis malis oppressum.
Hominum non spinas vellentium, ut Stoici, nec ossa nudantium, sed eorum, qui grandia ornate vellent, enucleate minora dicere.
Nemo nostrum credebat, eratque veri similius hunc mentiri, cuius interesset, quam illum, qui id se rogasse scripsisset, quod debuisset rogare. Tamen aberramus a proposito, et, ne longius, prorsus, inquam, Piso, si ista mala sunt, placet. Verum hoc loco sumo verbis his eandem certe vim voluptatis Epicurum nosse quam ceteros. Praeteritis, inquit, gaudeo. Negare non possum. Explanetur igitur. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat; Tu autem, si tibi illa probabantur, cur non propriis verbis ea tenebas? Hic ego: Etsi facit hic quidem, inquam, Piso, ut vides, ea, quae praecipis, tamen mihi grata hortatio tua est. Explanetur igitur.
Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Quo modo? Etiam beatissimum? Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Scaevola tribunus plebis ferret ad plebem vellentne de ea re quaeri. Nunc omni virtuti vitium contrario nomine opponitur. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim?
Itaque e contrario moderati aequabilesque habitus, affectiones ususque corporis apti esse ad naturam videntur.
Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Ut optime, secundum naturam affectum esse possit. Deinde disputat, quod cuiusque generis animantium statui deceat extremum. Sed tu, ut dignum est tua erga me et philosophiam voluntate ab adolescentulo suscepta, fac ut Metrodori tueare liberos.
Sic exclusis sententiis reliquorum cum praeterea nulla esse possit, haec antiquorum valeat necesse est. Certe non potest. Tertium autem omnibus aut maximis rebus iis, quae secundum naturam sint, fruentem vivere. Nos grave certamen belli clademque tenemus, Graecia quam Troiae divino numine vexit, Omniaque e latis rerum vestigia terris. Vide, quantum, inquam, fallare, Torquate. Ita finis bonorum existit secundum naturam vivere sic affectum, ut optime is affici possit ad naturamque accommodatissime. Ad corpus diceres pertinere-, sed ea, quae dixi, ad corpusne refers? Oratio me istius philosophi non offendit;
Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Quicquid porro animo cernimus, id omne oritur a sensibus; Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat; Dicam, inquam, et quidem discendi causa magis, quam quo te aut Epicurum reprehensum velim. Quid de Platone aut de Democrito loquar? Qui non moveatur et offensione turpitudinis et comprobatione honestatis?
Respondeat totidem verbis. Quae duo sunt, unum facit. Unum est sine dolore esse, alterum cum voluptate. Cyrenaici quidem non recusant; Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius. Ita relinquet duas, de quibus etiam atque etiam consideret. Ita fit ut, quanta differentia est in principiis naturalibus, tanta sit in finibus bonorum malorumque dissimilitudo. Non enim ipsa genuit hominem, sed accepit a natura inchoatum. Manebit ergo amicitia tam diu, quam diu sequetur utilitas, et, si utilitas amicitiam constituet, tollet eadem. Temporibus autem quibusdam et aut officiis debitis aut rerum necessitatibus saepe eveniet, ut et voluptates repudiandae sint et molestiae non recusandae. Hic quoque suus est de summoque bono dissentiens dici vere Peripateticus non potest.
Aut etiam, ut vestitum, sic sententiam habeas aliam domesticam, aliam forensem, ut in fronte ostentatio sit, intus veritas occultetur? Itaque vides, quo modo loquantur, nova verba fingunt, deserunt usitata. Nec tamen ullo modo summum pecudis bonum et hominis idem mihi videri potest. Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; An eum locum libenter invisit, ubi Demosthenes et Aeschines inter se decertare soliti sunt? Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. Illa argumenta propria videamus, cur omnia sint paria peccata.
Possumusne ergo in vita summum bonum dicere, cum id ne in cena quidem posse videamur? Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Voluptatem cum summum bonum diceret, primum in eo ipso parum vidit, deinde hoc quoque alienum; Aeque enim contingit omnibus fidibus, ut incontentae sint. Venit enim mihi Platonis in mentem, quem accepimus primum hic disputare solitum; Beatus autem esse in maximarum rerum timore nemo potest. Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Ergo instituto veterum, quo etiam Stoici utuntur, hinc capiamus exordium. Graece donan, Latine voluptatem vocant. Equidem e Cn. Nec vero intermittunt aut admirationem earum rerum, quae sunt ab antiquis repertae, aut investigationem novarum. Cuius similitudine perspecta in formarum specie ac dignitate transitum est ad honestatem dictorum atque factorum. Haec et tu ita posuisti, et verba vestra sunt. At multis se probavit.
Est enim tanti philosophi tamque nobilis audacter sua decreta defendere. Quam ob rem utique idem faciunt, ut si laevam partem neglegerent, dexteram tuerentur, aut ipsius animi, ut fecit Erillus, cognitionem amplexarentur, actionem relinquerent. Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Qua ex cognitione facilior facta est investigatio rerum occultissimarum. Age, inquies, ista parva sunt. Tanta vis admonitionis inest in locis; Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Isto modo ne improbos quidem, si essent boni viri. Nec mihi illud dixeris: Haec enim ipsa mihi sunt voluptati, et erant illa Torquatis. Tubulum fuisse, qua illum, cuius is condemnatus est rogatione, P. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti.
Sed potestne rerum maior esse dissensio? Aut, Pylades cum sis, dices te esse Orestem, ut moriare pro amico? Si longus, levis. Erit enim instructus ad mortem contemnendam, ad exilium, ad ipsum etiam dolorem. Atqui haec patefactio quasi rerum opertarum, cum quid quidque sit aperitur, definitio est. Tum Triarius: Posthac quidem, inquit, audacius. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Quem quidem vos, cum improbis poenam proponitis, inpetibilem facitis, cum sapientem semper boni plus habere vultis, tolerabilem. Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior;
Audax negotium, dicerem impudens, nisi hoc institutum postea translatum ad philosophos nostros esset. Restincta enim sitis stabilitatem voluptatis habet, inquit, illa autem voluptas ipsius restinctionis in motu est. Itaque primos congressus copulationesque et consuetudinum instituendarum voluntates fieri propter voluptatem; Cur fortior sit, si illud, quod tute concedis, asperum et vix ferendum putabit? Hic nihil fuit, quod quaereremus. In qua si nihil est praeter rationem, sit in una virtute finis bonorum; Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. An eum discere ea mavis, quae cum plane perdidiceriti nihil sciat? Res enim fortasse verae, certe graves, non ita tractantur, ut debent, sed aliquanto minutius.
Quam multa vitiosa! summum enim bonum et malum vagiens puer utra voluptate diiudicabit, stante an movente? Sed residamus, inquit, si placet. Cur igitur easdem res, inquam, Peripateticis dicentibus verbum nullum est, quod non intellegatur? Nam adhuc, meo fortasse vitio, quid ego quaeram non perspicis. Ita ne hoc quidem modo paria peccata sunt. An obliviscimur, quantopere in audiendo in legendoque moveamur, cum pie, cum amice, cum magno animo aliquid factum cognoscimus? Sit enim idem caecus, debilis. Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Pollicetur certe. Quae cum dixissem, Habeo, inquit Torquatus, ad quos ista referam, et, quamquam aliquid ipse poteram, tamen invenire malo paratiores. Legimus tamen Diogenem, Antipatrum, Mnesarchum, Panaetium, multos alios in primisque familiarem nostrum Posidonium. Cur deinde Metrodori liberos commendas?
Persecutus est Aristoteles animantium omnium ortus, victus, figuras, Theophrastus autem stirpium naturas omniumque fere rerum, quae e terra gignerentur, causas atque rationes;
At multis malis affectus. Non est igitur voluptas bonum. Facit enim ille duo seiuncta ultima bonorum, quae ut essent vera, coniungi debuerunt; Sed haec omittamus; Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. Sed ad bona praeterita redeamus. Ille enim occurrentia nescio quae comminiscebatur; Eorum enim omnium multa praetermittentium, dum eligant aliquid, quod sequantur, quasi curta sententia; Dat enim intervalla et relaxat.
Quae cum praeponunt, ut sit aliqua rerum selectio, naturam videntur sequi; Totum genus hoc Zeno et qui ab eo sunt aut non potuerunt aut noluerunt, certe reliquerunt. An eiusdem modi? Sed ego in hoc resisto; Res enim concurrent contrariae. Sed utrum hortandus es nobis, Luci, inquit, an etiam tua sponte propensus es? Quid enim? Memini vero, inquam;
Haec para/doca illi, nos admirabilia dicamus. Nos quidem Virtutes sic natae sumus, ut tibi serviremus, aliud negotii nihil habemus. Sed quamquam negant nec virtutes nec vitia crescere, tamen utrumque eorum fundi quodam modo et quasi dilatari putant. Tu enim ista lenius, hic Stoicorum more nos vexat. In eo enim positum est id, quod dicimus esse expetendum. Bonum patria: miserum exilium.
De quibus cupio scire quid sentias. Sed ita falsa sunt ea, quae consequuntur, ut illa, e quibus haec nata sunt, vera esse non possint. Color egregius, integra valitudo, summa gratia, vita denique conferta voluptatum omnium varietate. Respondent extrema primis, media utrisque, omnia omnibus. Egone non intellego, quid sit don Graece, Latine voluptas? Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Restatis igitur vos; Si est nihil nisi corpus, summa erunt illa: valitudo, vacuitas doloris, pulchritudo, cetera. Immo videri fortasse.
Huc et illuc, Torquate, vos versetis licet, nihil in hac praeclara epistula scriptum ab Epicuro congruens et conveniens decretis eius reperietis.
Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Addidisti ad extremum etiam indoctum fuisse. Negat enim tenuissimo victu, id est contemptissimis escis et potionibus, minorem voluptatem percipi quam rebus exquisitissimis ad epulandum. Si quicquam extra virtutem habeatur in bonis. Quod enim vituperabile est per se ipsum, id eo ipso vitium nominatum puto, vel etiam a vitio dictum vituperari. Illum mallem levares, quo optimum atque humanissimum virum, Cn. Nam quid possumus facere melius? Hunc vos beatum; Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Eodem modo is enim tibi nemo dabit, quod, expetendum sit, id esse laudabile. Quippe: habes enim a rhetoribus;
Ita fiet, ut animi virtus corporis virtuti anteponatur animique virtutes non voluntarias vincant virtutes voluntariae, quae quidem proprie virtutes appellantur multumque excellunt, propterea quod ex ratione gignuntur, qua nihil est, in homine divinius. Duo enim genera quae erant, fecit tria.
Primum divisit ineleganter; Num igitur utiliorem tibi hunc Triarium putas esse posse, quam si tua sint Puteolis granaria? Cuius etiam illi hortuli propinqui non memoriam solum mihi afferunt, sed ipsum videntur in conspectu meo ponere. In schola desinis. Deprehensus omnem poenam contemnet.
Restatis igitur vos; Fatebuntur Stoici haec omnia dicta esse praeclare, neque eam causam Zenoni desciscendi fuisse. Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; Quod vestri non item. Atqui, inquit, si Stoicis concedis ut virtus sola, si adsit vitam efficiat beatam, concedis etiam Peripateticis. Quis istud possit, inquit, negare? Consequentia exquirere, quoad sit id, quod volumus, effectum. Hoc non est positum in nostra actione. Quid est igitur, cur ita semper deum appellet Epicurus beatum et aeternum? Tu autem inter haec tantam multitudinem hominum interiectam non vides nec laetantium nec dolentium? Graecum enim hunc versum nostis omnes-: Suavis laborum est praeteritorum memoria. At certe gravius. Sed ita falsa sunt ea, quae consequuntur, ut illa, e quibus haec nata sunt, vera esse non possint. In schola desinis.
Nam de isto magna dissensio est.
Habent enim et bene longam et satis litigiosam disputationem. Tibi hoc incredibile, quod beatissimum. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Est igitur officium eius generis, quod nec in bonis ponatur nec in contrariis. Utrum igitur percurri omnem Epicuri disciplinam placet an de una voluptate quaeri, de qua omne certamen est? Quid Zeno? Ut non sine causa ex iis memoriae ducta sit disciplina. Hoc sic expositum dissimile est superiori. Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi. Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis.
Cur deinde Metrodori liberos commendas? Sed quanta sit alias, nunc tantum possitne esse tanta. Non enim solum Torquatus dixit quid sentiret, sed etiam cur. Si enim Zenoni licuit, cum rem aliquam invenisset inusitatam, inauditum quoque ei rei nomen inponere, cur non liceat Catoni? Rem unam praeclarissimam omnium maximeque laudandam, penitus viderent, quonam gaudio complerentur, cum tantopere eius adumbrata opinione laetentur? Respondeat totidem verbis. Sic, et quidem diligentius saepiusque ista loquemur inter nos agemusque communiter. Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Non enim quaero quid verum, sed quid cuique dicendum sit. Restatis igitur vos; Quid ei reliquisti, nisi te, quoquo modo loqueretur, intellegere, quid diceret? Sic enim maiores nostri labores non fugiendos tristissimo tamen verbo aerumnas etiam in deo nominaverunt.
Tum ego: Non mehercule, inquam, soleo temere contra Stoicos, non quo illis admodum assentiar, sed pudore impedior; His enim rebus detractis negat se reperire in asotorum vita quod reprehendat. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Atque hoc loco similitudines eas, quibus illi uti solent, dissimillimas proferebas. Ut pulsi recurrant? Potius inflammat, ut coercendi magis quam dedocendi esse videantur.
Esse enim, nisi eris, non potes. Verba tu fingas et ea dicas, quae non sentias? Dat enim intervalla et relaxat. Aut unde est hoc contritum vetustate proverbium: quicum in tenebris? Sin aliud quid voles, postea. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Itaque nostrum est-quod nostrum dico, artis est-ad ea principia, quae accepimus. A primo, ut opinor, animantium ortu petitur origo summi boni. Ergo in iis adolescentibus bonam spem esse dicemus et magnam indolem, quos suis commodis inservituros et quicquid ipsis expediat facturos arbitrabimur? Item de contrariis, a quibus ad genera formasque generum venerunt. Negare non possum.
Bonum appello quicquid secundurn naturam est, quod contra malum, nec ego solus, sed tu etiam, Chrysippe, in foro, domi; Itaque si aut requietem natura non quaereret aut eam posset alia quadam ratione consequi.
Graccho, eius fere, aequalí? At iam decimum annum in spelunca iacet. Venit ad extremum; Restinguet citius, si ardentem acceperit. Iam illud quale tandem est, bona praeterita non effluere sapienti, mala meminisse non oportere? Inde igitur, inquit, ordiendum est. Praeclare, inquit, facis, cum et eorum memoriam tenes, quorum uterque tibi testamento liberos suos commendavit, et puerum diligis. Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Istic sum, inquit. Illis videtur, qui illud non dubitant bonum dicere -; Scio enim esse quosdam, qui quavis lingua philosophari possint; Neque solum ea communia, verum etiam paria esse dixerunt.
Ut in voluptate sit, qui epuletur, in dolore, qui torqueatur. Sint ista Graecorum; Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. At, illa, ut vobis placet, partem quandam tuetur, reliquam deserit. Re mihi non aeque satisfacit, et quidem locis pluribus. Magni enim aestimabat pecuniam non modo non contra leges, sed etiam legibus partam. Quis istum dolorem timet? Vos autem cum perspicuis dubia debeatis illustrare, dubiis perspicua conamini tollere. Atque haec contra Aristippum, qui eam voluptatem non modo summam, sed solam etiam ducit, quam omnes unam appellamus voluptatem. Nam memini etiam quae nolo, oblivisci non possum quae volo.
Si qua in iis corrigere voluit, deteriora fecit. Num igitur eum postea censes anxio animo aut sollicito fuisse?
Restinguet citius, si ardentem acceperit. At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Si ad corpus pertinentibus, rationes tuas te video compensare cum istis doloribus, non memoriam corpore perceptarum voluptatum; At iam decimum annum in spelunca iacet. Quid est igitur, inquit, quod requiras? Quo modo autem philosophus loquitur? Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. Quid adiuvas? Est autem officium, quod ita factum est, ut eius facti probabilis ratio reddi possit. Poterat autem inpune; Hoc loco tenere se Triarius non potuit. Tollitur beneficium, tollitur gratia, quae sunt vincla concordiae.
Ex eorum enim scriptis et institutis cum omnis doctrina liberalis, omnis historia. Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Quid enim ab antiquis ex eo genere, quod ad disserendum valet, praetermissum est? Sed nunc, quod agimus; Amicitiae vero locus ubi esse potest aut quis amicus esse cuiquam, quem non ipsum amet propter ipsum?
Quid tibi, Torquate, quid huic Triario litterae, quid historiae cognitioque rerum, quid poetarum evolutio, quid tanta tot versuum memoria voluptatis affert?
Non enim hilaritate nec lascivia nec risu aut ioco, comite levitatis, saepe etiam tristes firmitate et constantia sunt beati.
Alterum significari idem, ut si diceretur, officia media omnia aut pleraque servantem vivere. Sed est forma eius disciplinae, sicut fere ceterarum, triplex: una pars est naturae, disserendi altera, vivendi tertia. Prodest, inquit, mihi eo esse animo. Tecum optime, deinde etiam cum mediocri amico. Esse enim quam vellet iniquus iustus poterat inpune. Tum Torquatus: Prorsus, inquit, assentior; Virtutis, magnitudinis animi, patientiae, fortitudinis fomentis dolor mitigari solet. Quae qui non vident, nihil umquam magnum ac cognitione dignum amaverunt. Quod si ita se habeat, non possit beatam praestare vitam sapientia. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere.
Qualem igitur hominem natura inchoavit? Respondeat totidem verbis. Quos nisi redarguimus, omnis virtus, omne decus, omnis vera laus deserenda est. Nonne igitur tibi videntur, inquit, mala?
Atque ita re simpliciter primo collocata reliqua subtilius persequentes corporis bona facilem quandam rationem habere censebant;
Fortasse id optimum, sed ubi illud: Plus semper voluptatis? An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Sextilio Rufo, cum is rem ad amicos ita deferret, se esse heredem Q. Res enim se praeclare habebat, et quidem in utraque parte. Hoc non est positum in nostra actione. Atqui iste locus est, Piso, tibi etiam atque etiam confirmandus, inquam; Non enim quaero quid verum, sed quid cuique dicendum sit.
Quae dici eadem de ceteris virtutibus possunt, quarum omnium fundamenta vos in voluptate tamquam in aqua ponitis. Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Quod iam a me expectare noli. Amicitiam autem adhibendam esse censent, quia sit ex eo genere, quae prosunt. Sint modo partes vitae beatae. Quaerimus enim finem bonorum. Praeclarae mortes sunt imperatoriae; Ut proverbia non nulla veriora sint quam vestra dogmata. Qui autem de summo bono dissentit de tota philosophiae ratione dissentit. Hoc mihi cum tuo fratre convenit.
Quae adhuc, Cato, a te dicta sunt, eadem, inquam, dicere posses, si sequerere Pyrrhonem aut Aristonem. Istic sum, inquit. Nos commodius agimus. Quid autem habent admirationis, cum prope accesseris? Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Quod si ita est, sequitur id ipsum, quod te velle video, omnes semper beatos esse sapientes. Quem Tiberina descensio festo illo die tanto gaudio affecit, quanto L.
An me, inquam, nisi te audire vellem, censes haec dicturum fuisse? Sed haec omittamus; At ille non pertimuit saneque fidenter: Istis quidem ipsis verbis, inquit; Immo alio genere; At quicum ioca seria, ut dicitur, quicum arcana, quicum occulta omnia? Levatio igitur vitiorum magna fit in iis, qui habent ad virtutem progressionis aliquantum. Quid iudicant sensus? Quia dolori non voluptas contraria est, sed doloris privatio.
Quare attendo te studiose et, quaecumque rebus iis, de quibus hic sermo est, nomina inponis, memoriae mando; Non quam nostram quidem, inquit Pomponius iocans;
Quae hic rei publicae vulnera inponebat, eadem ille sanabat. Sin kakan malitiam dixisses, ad aliud nos unum certum vitium consuetudo Latina traduceret. Cum autem venissemus in Academiae non sine causa nobilitata spatia, solitudo erat ea, quam volueramus. At certe gravius. Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Atque ab isto capite fluere necesse est omnem rationem bonorum et malorum.
Istius modi autem res dicere ornate velle puerile est, plane autem et perspicue expedire posse docti et intellegentis viri. Nisi autem rerum natura perspecta erit, nullo modo poterimus sensuum iudicia defendere.
Ea enim omnia, quae illi bona dicerent, praeposita esse, non bona, itemque illa, quae in corpore excellerent, stulte antiquos dixisse per se esse expetenda; Quod quidem nobis non saepe contingit.
Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio. Non enim in ipsa sapientia positum est beatum esse, sed in iis rebus, quas sapientia comparat ad voluptatem. Falli igitur possumus. Reicietur etiam Carneades, nec ulla de summo bono ratio aut voluptatis non dolendive particeps aut honestatis expers probabitur. Quae diligentissime contra Aristonem dicuntur a Chryippo. Sin dicit obscurari quaedam nec apparere, quia valde parva sint, nos quoque concedimus; Si longus, levis dictata sunt. Eadem nunc mea adversum te oratio est. Poterat autem inpune; Collatio igitur ista te nihil iuvat. Ut pulsi recurrant?
Nihilo magis. Sed id ne cogitari quidem potest quale sit, ut non repugnet ipsum sibi. Compensabatur, inquit, cum summis doloribus laetitia. Invidiosum nomen est, infame, suspectum. Quid enim tanto opus est instrumento in optimis artibus comparandis? Disserendi artem nullam habuit. Egone quaeris, inquit, quid sentiam? Nec vero sum nescius esse utilitatem in historia, non modo voluptatem. Dat enim id nobis solitudo, quod si qui deus diceret, numquam putarem me in Academia tamquam philosophum disputaturum. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam;
Vitae autem degendae ratio maxime quidem illis placuit quieta. Perfecto enim et concluso neque virtutibus neque amicitiis usquam locum esse, si ad voluptatem omnia referantur, nihil praeterea est magnopere dicendum. Atque haec coniunctio confusioque virtutum tamen a philosophis ratione quadam distinguitur. Audeo dicere, inquit. Addidisti ad extremum etiam indoctum fuisse. Zenonis est, inquam, hoc Stoici. Cave putes quicquam esse verius. Quis tibi ergo istud dabit praeter Pyrrhonem, Aristonem eorumve similes, quos tu non probas? In qua quid est boni praeter summam voluptatem, et eam sempiternam? Qui autem voluptate vitam effici beatam putabit, qui sibi is conveniet, si negabit voluptatem crescere longinquitate? Stoici autem, quod finem bonorum in una virtute ponunt, similes sunt illorum; Pauca mutat vel plura sane;
Sed certe opus est ea valere et vigere et naturales motus ususque habere, ut nec absit quid eorum nec aegrum debilitatumve sit;
Quo modo autem philosophus loquitur? Nulla profecto est, quin suam vim retineat a primo ad extremum. In parvis enim saepe, qui nihil eorum cogitant, si quando iis ludentes minamur praecipitaturos alicunde, extimescunt. Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Nam si beatus umquam fuisset, beatam vitam usque ad illum a Cyro extructum rogum pertulisset. Hic quoque suus est de summoque bono dissentiens dici vere Peripateticus non potest. Quid sequatur, quid repugnet, vident. Tu quidem reddes; Tibi hoc incredibile, quod beatissimum.
Nam si pravitatem inminutionemque corporis propter se fugiendam putamus, cur non etiam, ac fortasse magis, propter se formae dignitatem sequamur?
Superiores tres erant, quae esse possent, quarum est una sola defensa, eaque vehementer. Ita multa dicunt, quae vix intellegam.
Nunc idem, nisi molestum est, quoniam tibi non omnino displicet definire et id facis, cum vis, velim definias quid sit voluptas, de quo omnis haec quaestio est. Themistocles quidem, cum ei Simonides an quis alius artem memoriae polliceretur, Oblivionis, inquit, mallem.
Moriatur, inquit. Sed quid attinet de rebus tam apertis plura requirere? A villa enim, credo, et: Si ibi te esse scissem, ad te ipse venissem. Frater et T. Piso, familiaris noster, et alia multa et hoc loco Stoicos irridebat: Quid enim? Quid ergo attinet gloriose loqui, nisi constanter loquare? Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis.
Ergo in gubernando nihil, in officio plurimum interest, quo in genere peccetur. His singulis copiose responderi solet, sed quae perspicua sunt longa esse non debent. Poterat autem inpune; Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Ita fit illa conclusio non solum vera, sed ita perspicua, ut dialectici ne rationem quidem reddi putent oportere: si illud, hoc; Quae est igitur causa istarum angustiarum? Utrum igitur tibi litteram videor an totas paginas commovere?
Nihilo magis. Facillimum id quidem est, inquam. Frater et T. Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; Itaque a sapientia praecipitur se ipsam, si usus sit, sapiens ut relinquat. Zenonis est, inquam, hoc Stoici. Stoicos roga. Quis hoc dicit?
Haec ego non possum dicere non esse hominis quamvis et belli et humani, sapientis vero nullo modo, physici praesertim, quem se ille esse vult, putare ullum esse cuiusquam diem natalem. Quid ergo dubitamus, quin, si non dolere voluptas sit summa, non esse in voluptate dolor sit maximus?
Hoc sic expositum dissimile est superiori. An vero, inquit, quisquam potest probare, quod perceptfum, quod. Quae iam oratio non a philosopho aliquo, sed a censore opprimenda est. Commoda autem et incommoda in eo genere sunt, quae praeposita et reiecta diximus; Quid enim necesse est, tamquam meretricem in matronarum coetum, sic voluptatem in virtutum concilium adducere? Quae similitudo in genere etiam humano apparet. Iam id ipsum absurdum, maximum malum neglegi. Zenonis est, inquam, hoc Stoici.
Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Nam et complectitur verbis, quod vult, et dicit plane, quod intellegam; Quamquam ab iis philosophiam et omnes ingenuas disciplinas habemus; Sequitur disserendi ratio cognitioque naturae; Quippe: habes enim a rhetoribus; Idem iste, inquam, de voluptate quid sentit? Quodsi Graeci leguntur a Graecis isdem de rebus alia ratione compositis, quid est, cur nostri a nostris non legantur? Quid ad utilitatem tantae pecuniae? Nescio quo modo praetervolavit oratio. Gracchum patrem non beatiorem fuisse quam fillum, cum alter stabilire rem publicam studuerit, alter evertere. Cupit enim dícere nihil posse ad beatam vitam deesse sapienti. Oratio me istius philosophi non offendit;
Sin est etiam corpus, ista explanatio naturae nempe hoc effecerit, ut ea, quae ante explanationem tenebamus, relinquamus.
Portenta haec esse dicit, neque ea ratione ullo modo posse vivi; Erit enim mecum, si tecum erit. Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; Videamus animi partes, quarum est conspectus illustrior; Praetereo multos, in bis doctum hominem et suavem, Hieronymum, quem iam cur Peripateticum appellem nescio. Ego vero volo in virtute vim esse quam maximam; Quocirca eodem modo sapiens erit affectus erga amicum, quo in se ipsum, quosque labores propter suam voluptatem susciperet, eosdem suscipiet propter amici voluptatem. Sed in rebus apertissimis nimium longi sumus.
Et adhuc quidem ita nobis progresso ratio est, ut ea duceretur omnis a prima commendatione naturae. Hoc non est positum in nostra actione.
Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Itaque hoc frequenter dici solet a vobis, non intellegere nos, quam dicat Epicurus voluptatem. -, sed ut hoc iudicaremus, non esse in iis partem maximam positam beate aut secus vivendi. At hoc in eo M. Stulti autem malorum memoria torquentur, sapientes bona praeterita grata recordatione renovata delectant. Nihil enim desiderabile concupiscunt, plusque in ipsa iniuria detrimenti est quam in iis rebus emolumenti, quae pariuntur iniuria. Comprehensum, quod cognitum non habet? Quod est, ut dixi, habere ea, quae secundum naturam sint, vel omnia vel plurima et maxima. Nunc ita separantur, ut disiuncta sint, quo nihil potest esse perversius. Id est enim, de quo quaerimus. Ut etiam contendant et elaborent, si efficere possint, ut aut non appareat corporis vitium aut quam minimum appareat?
Qui ita affectus, beatum esse numquam probabis; Si quae forte-possumus. Quem si tenueris, non modo meum Ciceronem, sed etiam me ipsum abducas licebit. Ait enim se, si uratur, Quam hoc suave! dicturum. Si verbum sequimur, primum longius verbum praepositum quam bonum. Vide, ne etiam menses! nisi forte eum dicis, qui, simul atque arripuit, interficit. Sint ista Graecorum; Deque his rebus satis multa in nostris de re publica libris sunt dicta a Laelio.
Poterat autem inpune; Velut ego nunc moveor. Aliter enim explicari, quod quaeritur, non potest. Dulce amarum, leve asperum, prope longe, stare movere, quadratum rotundum. Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore. Iam doloris medicamenta illa Epicurea tamquam de narthecio proment: Si gravis, brevis; Memini me adesse P. Non igitur bene. Id mihi magnum videtur. Ego quoque, inquit, didicerim libentius si quid attuleris, quam te reprehenderim. Illa sunt similia: hebes acies est cuipiam oculorum, corpore alius senescit; Cur iustitia laudatur? Age sane, inquam. Pisone in eo gymnasio, quod Ptolomaeum vocatur, unaque nobiscum Q.
Hoc est non dividere, sed frangere. Facillimum id quidem est, inquam. Poterat autem inpune; Quibus ego vehementer assentior. Atqui reperies, inquit, in hoc quidem pertinacem; Disserendi artem nullam habuit. Collige omnia, quae soletis: Praesidium amicorum. Sic enim censent, oportunitatis esse beate vivere.
Hoc loco discipulos quaerere videtur, ut, qui asoti esse velint, philosophi ante fiant.
Quae cum dixisset paulumque institisset, Quid est? Et quidem iure fortasse, sed tamen non gravissimum est testimonium multitudinis. Efficiens dici potest. Mihi quidem Antiochum, quem audis, satis belle videris attendere. Quae ista amicitia est?
Quo minus animus a se ipse dissidens secumque discordans gustare partem ullam liquidae voluptatis et liberae potest. Tibi hoc incredibile, quod beatissimum. Vide ne ista sint Manliana vestra aut maiora etiam, si imperes quod facere non possim. Se dicere inter honestum et turpe nimium quantum, nescio quid inmensum, inter ceteras res nihil omnino interesse. Bestiarum vero nullum iudicium puto. Nam, ut sint illa vendibiliora, haec uberiora certe sunt. Huius, Lyco, oratione locuples, rebus ipsis ielunior. Luxuriam non reprehendit, modo sit vacua infinita cupiditate et timore.
Tria genera bonorum; Sed tamen intellego quid velit. Potius ergo illa dicantur: turpe esse, viri non esse debilitari dolore, frangi, succumbere. Quantum Aristoxeni ingenium consumptum videmus in musicis? Quae sunt igitur communia vobis cum antiquis, iis sic utamur quasi concessis; Hoc dictum in una re latissime patet, ut in omnibus factis re, non teste moveamur. Cur igitur, inquam, res tam dissimiles eodem nomine appellas?
Nam omnia, quae sumenda quaeque legenda aut optanda sunt, inesse debent in summa bonorum, ut is, qui eam adeptus sit, nihil praeterea desideret. Quamquam tu hanc copiosiorem etiam soles dicere.
At ille pellit, qui permulcet sensum voluptate. Quae cum dixisset, finem ille. At enim hic etiam dolore. Quamquam scripsit artem rhetoricam Cleanthes, Chrysippus etiam, sed sic, ut, si quis obmutescere concupierit, nihil aliud legere debeat. Ut pompa, ludis atque eius modi spectaculis teneantur ob eamque rem vel famem et sitim perferant? Id et fieri posse et saepe esse factum et ad voluptates percipiendas maxime pertinere. Vives, inquit Aristo, magnifice atque praeclare, quod erit cumque visum ages, numquam angere, numquam cupies, numquam timebis. Ut etiam contendant et elaborent, si efficere possint, ut aut non appareat corporis vitium aut quam minimum appareat? Negat esse eam, inquit, propter se expetendam. Quia nec honesto quic quam honestius nec turpi turpius. Mihi vero, inquit, placet agi subtilius et, ut ipse dixisti, pressius.
Epicurus autem cum in prima commendatione voluptatem dixisset, si eam, quam Aristippus, idem tenere debuit ultimum bonorum, quod ille;
Aperiendum est igitur, quid sit voluptas; Sedulo, inquam, faciam. Sed ad haec, nisi molestum est, habeo quae velim. Non prorsus, inquit, omnisque, qui sine dolore sint, in voluptate, et ea quidem summa, esse dico. Is cum arderet podagrae doloribus visitassetque hominem Charmides Epicureus perfamiliaris et tristis exiret, Mane, quaeso, inquit, Charmide noster; Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. An haec ab eo non dicuntur?
Modo etiam paulum ad dexteram de via declinavi, ut ad Pericli sepulcrum accederem. Cognitio autem haec est una nostri, ut vim corporis animique norimus sequamurque eam vitam, quae rebus iis ipsis perfruatur. Immo sit sane nihil melius, inquam-nondum enim id quaero-, num propterea idem voluptas est, quod, ut ita dicam, indolentia? Cuius ad naturam apta ratio vera illa et summa lex a philosophis dicitur. Easdemne res? Esse enim quam vellet iniquus iustus poterat inpune. Hoc ipsum elegantius poni meliusque potuit. Negabat igitur ullam esse artem, quae ipsa a se proficisceretur;
Cuius quidem, quoniam Stoicus fuit, sententia condemnata mihi videtur esse inanitas ista verborum. Utrum igitur tibi non placet, inquit, virtutisne tantam esse vim, ut ad beate vivendum se ipsa contenta sit? Ergo, inquit, tibi Q. Quid in isto egregio tuo officio et tanta fide-sic enim existimo-ad corpus refers? Ita enim vivunt quidam, ut eorum vita refellatur oratio. Peccata paria.
Si ista mala sunt, in quae potest incidere sapiens, sapientem esse non esse ad beate vivendum satis. Etsi qui potest intellegi aut cogitari esse aliquod animal, quod se oderit? Atque ut reliqui fures earum rerum, quas ceperunt, signa commutant, sic illi, ut sententiis nostris pro suis uterentur, nomina tamquam rerum notas mutaverunt. Vide, quaeso, rectumne sit. Quacumque enim ingredimur, in aliqua historia vestigium ponimus. An potest, inquit ille, quicquam esse suavius quam nihil dolere? Audeo dicere, inquit. An ea, quae per vinitorem antea consequebatur, per se ipsa curabit? Ex quo intellegitur nec intemperantiam propter se esse fugiendam temperantiamque expetendam, non quia voluptates fugiat, sed quia maiores consequatur. Sed ut iis bonis erigimur, quae expectamus, sic laetamur iis, quae recordamur.
At enim, qua in vita est aliquid mali, ea beata esse non potest. Dolor ergo, id est summum malum, metuetur semper, etiamsi non aderit;
Hos contra singulos dici est melius. Iam quae corporis sunt, ea nec auctoritatem cum animi partibus, comparandam et cognitionem habent faciliorem. Et ais, si una littera commota sit, fore tota ut labet disciplina. Naturales divitias dixit parabiles esse, quod parvo esset natura contenta.
Ut placet, inquit, etsi enim illud erat aptius, aequum cuique concedere. Dolere malum est: in crucem qui agitur, beatus esse non potest. At ego quem huic anteponam non audeo dicere; In motu et in statu corporis nihil inest, quod animadvertendum esse ipsa natura iudicet? Maximus dolor, inquit, brevis est. Nam si dicent ab illis has res esse tractatas, ne ipsos quidem Graecos est cur tam multos legant, quam legendi sunt. Nec lapathi suavitatem acupenseri Galloni Laelius anteponebat, sed suavitatem ipsam neglegebat;
Ut nemo dubitet, eorum omnia officia quo spectare, quid sequi, quid fugere debeant? Addidisti ad extremum etiam indoctum fuisse. Quid enim me prohiberet Epicureum esse, si probarem, quae ille diceret? Illud mihi a te nimium festinanter dictum videtur, sapientis omnis esse semper beatos; Eaedem res maneant alio modo. Partim cursu et peragratione laetantur, congregatione aliae coetum quodam modo civitatis imitantur; Efficiens dici potest. Et si turpitudinem fugimus in statu et motu corporis, quid est cur pulchritudinem non sequamur?
Eadem nunc mea adversum te oratio est. Etenim nec iustitia nec amicitia esse omnino poterunt, nisi ipsae per se expetuntur. ALIO MODO. Quam ob rem tandem, inquit, non satisfacit? Transfer idem ad modestiam vel temperantiam, quae est moderatio cupiditatum rationi oboediens. Quis enim redargueret? Certe, nisi voluptatem tanti aestimaretis. Nam nec vir bonus ac iustus haberi debet qui, ne malum habeat, abstinet se ab iniuria. Itaque et manendi in vita et migrandi ratio omnis iis rebus, quas supra dixi, metienda. Sin ea non neglegemus neque tamen ad finem summi boni referemus, non multum ab Erilli levitate aberrabimus.